تحلیلی بر نظریه‌های حکمرانی و مدیریت منابع آب در ایران

نوع مقاله : پژوهشی بنیادی

نویسندگان

• مائده اسکوهی ¹
• کاظم اسماعیلی ²

¹ دانشجوی دکتری سازه‏ های آبی، گروه علوم و مهندسی آب، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

² دانشیار، گروه علوم و مهندسی آب، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

https://doi.org/10.22067/jwsd.v8i1.88216

چکیده

حکمرانی آب به طیفی از سیستم‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و اداری گفته می‏شود که منابع آب و سیستم‏‌های انتقال آب را در سطوح مختلف جامعه مدیریت و توسعه می‌‏دهد. ازاین‏رو حکمرانی آب بیشتر در مورد روش‏ه‌ای تصمیم‏‌‌گیری است مانند اینکه چگونه، توسط چه کسی و تحت چه شرایطی این تصمیمات گرفته می‏‌شود. یکی از دلایل ناکامی در مسیر توسعه، نداشتن الگوی ملی و بومی برای حکمرانی متناسب با ارزش‌های اجتماعی و سازگار با شرایط فرهنگی و تاریخی ایران می‌‏باشد. در این پژوهش به فراتحلیل نظریه‌‏های حوزه حکمرانی و مدیریت منابع آب در ایران پرداخته شده و صورت‌بندی منظمی از آن‌ها ارائه شده است. همچنین بااستفاده ‏از نرم‏‌افزار تحلیل داده‏‌های کیفی MAXQDA به تحلیل کیفی حکمرانی آب در ایران پرداخته شد. مقاله‌ها براساس اینکه به چه موضوع یا سوالی درباره حکمرانی آب پرداخته‌اند در سه دسته چیستی، چرایی و چگونگی قرار گرفته‌اند. در میان پژوهش‌ها، فزونی و غلبه پژوهش‌هایی که به سوال‌های چیستی و چرایی حکمرانی آب پرداخته‏اند، به چشم می‌خورد این نوع پژوهش‏‌ها بیشتر در حوزه نظریه آزمایی قرار می‎‏گیرند و به نظریه‌سازی و ارائه نظریه منجر نمی‏شوند. درحالی‏که ارائه الگوی جدیدی برای حکمرانی آب کشور به‏صورت کمرنگ‏تری در پژوهش‌‏ها ارائه شده است. بنابراین ضرورت دارد مردم هر کشوری با‏توجه‏به شرایط خودشان به تدوین روش توسعه و پیشرفت کشور اقدام نمایند و به ‏طور مسلم تا زمانی‏که الگوی مناسبی با شرایط ایران ایجاد نشود، این مفاهیم گره‌‏ا‌ی از کار باز نمی‌کند.

کلیدواژه‌ها

• تحلیل داده‏‌های کیفی
• حکمرانی آب
• نظریه‏‌های حکمرانی

موضوعات

• مدیریت آب و اقتصاد

مراجع

اندیشکده تدبیر آب ایران. 1394. ارزیابی مقدماتی حکمرانی آب در کشور. اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان.

آزادی‌ احمدآبادی، ق. 1392. رویکرد فراتحلیلی: ظرفیت‎‌ها و خلأ‎ها. کتاب ماه علوم اجتماعی، 71(8): 82-89.

بلیکی، ن. 1387. طراحی پژوهش‌‏های اجتماعی. ترجمه حسن چاوشیان. نشر نی. تهران. چاپ 12.

توکل، م. و عرفان‏منش، ا. 1393. فراتحلیل کیفی مقالات علمی ناظر بر مساله فرار مغزها، بررسی مسائل اجتماعی ایران، 5(1): 45-75.

چیت‏چیان، ح. 1395. بحران آب بقای ایران را تهدید می‏کند. سخنرانی در کنفرانس ملی آب. تهران. خبرگزاری تسنیم.

خلعتبری، ج. 1387. آمار و روش تحقیق. تهران. نشر پردازش. چاپ اول.

داوری، ک. 1393. چوب جادو کجاست؟ آیا راه ‏حل فوری برای مشکلات آب کشور وجود دارد؟ سرمقاله نشریه آب و توسعه پایدار، 1(2).

دباغ، س. و نفری، ن. 1388. تبیین مفهوم خوبی در حکمرانی خوب. نشریه مدیریت دولتی، 3(1): 3-18.

رضاییان، م. 1384. واژه‎ نامه توصیفی فراتحلیل‎ها. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، 5(2): 143-145.

سلیمی، ج. و مکنون، ر. 1397. فراتحلیل کیفی پژوهش‏‌های علمی ناظر بر مساله حکمرانی در ایران. مجله مدیریت دولتی. دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، 10(1): 1-30.

کلانتری، خ. و همتی، گ. و جمعه‌‏پور، م. 1396. بومی‏‌سازی الگوی شهرهای حساس به آب (مطالعه موردی: کلان‌شهر تهران)، فصلنامه پژوهش‌‏های جغرافیایی برنامه‌‏ریزی شهری، 5(3): 469-493.

کلانتری، ع. 1395. سهم کشاورزی در مصرف آب 90 درصد است/ ایران تنها کشور پرمصرف جهان http://www.isna.ir/news/95050115972/

مخبر، ع. و مهرآرا، م. 1382. حکمرانی و مبارزه با فساد، طرح پژوهشی حکمرانی خوب (1). تهران: مرکز پژوهش‎های مجلس شورای اسلامی. دفتر بررسی‎‌های اقتصادی.

نادری، م. م. 1390. حکمرانی خوب؛ معرفی و نقد اجمالی، اسلام و پژوهش‎‌های مدیریتی، 1(1): 69-93.

نیکونسبتی، ع. 1390. حکمرانی و توسعه: گذشته، حال، آینده. فصلنامه علمی پژوهشی برنامه و بودجه، 16(4): 129-154.

یادگاری، آ. و یوسفی، ع. و مظفرامینی، ا. 1397. تحلیل نهادی ساختار حکمرانی آب در ایران: مطالعه حوضه زاینده‏‌رود. مجله تحقیقات منابع آب ایران، 14(1): 184-197.

Allan T. 2001. The Middle East Water Question: Hydropolitics and the global economy. London and New York. The Arab Studies Journal, 9.10(2.1): 160-164.

Balali M. R. 2009. Towards Reflexive Land and Water Management in Iran Linking Technology, Governance and Culture. Thesis. Wageningen University.

Delavari Edalat F. and Abdi M.R. 2018. Concepts, Principles and Applications for Sustainable Development. Adaptive Water Management. Springer. Cham.

OECD. 2011. Water Governance in OECD Countries: A Multi-level Approach, OECD Studies on Water.

Pahl-Wostl C. 2015. Water Governance in the Face of Global Change, 287 p.

Rogers P. and Hall  A. W. 2003. Effective Water Governance. Global Water Partnership. Elanders Novum press. Stockholm. Sweden.

UNDP .2012. Institutional and Context Analysis Guidance Note. Annual Report 2012. Oslo Governance Centre. Oslo.

Wittfogel K.A. 1957. Oriental despotism, A comparative study of total power, New Haven, CT: Yale University Press.

Yazdanpanah M., Thompson M., Hayati D. and Zamani Gh.H. 2013. A new enemy at the gate: Tackling iran’s water super-crisis by way of a transition from government to governance. Progress in Development Studies, 13(3): 177-194.