بررسی اثرات طرح احیا و تعادل‌بخشی بر آب‌های زیرزمینی دشت قلعه‌تل، شمال شرق خوزستان

نوع مقاله : فنی و ترویجی

نویسندگان

• فرشاد علی جانی ¹
• سیده فاطمه موسوی ²
• هادی محمدی ³

¹ استادیار هیدروژئولوژی، گروه زمین‌شناسی معدنی و آب، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

² کارشناس ارشد هیدروژئولوژی، مهندسین مشاور کمیاب گستر جنوب، اهواز، ایران

³ دانشجوی دکتری هیدروژئولوژی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید چمران، اهواز، ایران

https://doi.org/10.22067/jwsd.v9i3.2212.1196

چکیده

طرح احیا و تعادل‌بخشی با هدف جبران کسری مخزن و جلوگیری از افت آبخوان‌های زیرزمینی با پروژه‌های مختلف در وزارت نیرو تدوین و در کل کشور در حال اجرا است. اجرای طرح‌های احیا و تعادل‌بخشی در دشت ممنوعه قلعه‌تل، شمال شرق خوزستان، از سال 1397 آغاز شده است. ارزیابی اجرای طرح‌های اجرا شده، با صرفه‌جویی 1/7 میلیون متر مکعبی در سال (حدود 14 درصد کاهش بهره‌برداری از آب زیرزمینی) با مقایسه نوسانات سطح آب زیرزمینی دشت در قبل و بعد از اجرای طرح انجام شده است. نتایج نشان داد که میزان تغییرات سطح ایستابی و حجم آبخوان قلعه‌تل در سال آبی 1401-1400 که در دوره خشک و همراه با اجرای طرح‌های احیا و تعادل‌بخشی در منطقه می‌باشد، مثبت و به ترتیب برابر 0/41 متر و 1/8 میلیون متر مکعب می‌باشد. بر این اساس در حالی که در دوره خشکسالی 1401-1400 عمدۀ دشت‌های استان خوزستان با افت سطح ایستابی و کسری مخزن مواجه شده‌اند، ولی در دشت قلعه‌تل تراز آب زیرزمینی بالا آمده است که می‌تواند به دلیل اثرات مثبت اجرای طرح‌های احیا و تعادل‌بخشی آبخوان باشد. با توجه به تناوب سال‌های با بارش بیشتر از نرمال و خشکسالی، نمی‌توان با قطعیت در ارتباط با اثرات اجرای طرح بر تعادل آبخوان نظر داد و نقش واضح با تأثیر بر روی هیدروگراف معرف، به علت نوسانات کوتاه‌مدت تغییرات سطح آب، قطعی نیست.

کلیدواژه‌ها

• طرح احیا و تعادل‌بخشی
• افت سطح آب زیرزمینی
• خوزستان

موضوعات

• منابع آب سطحی و زیرزمینی

مراجع

حیدری، ص. 1391. شبیه‌سازی کمی منابع آب زیرزمینی در سناریوهای مختلف جهت مصارف کشاورزی با استفاده از مدل pmwin (مطالعه موردی دشت قلعه‌تل). وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. دانشگاه شهید چمران، دانشکده مهندسی علوم آب. اهواز.
علی‌پور، ا.، حسنی، خ. و لگزیان، ر. 1395. بررسی طرح احیاء و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی، مطالعه موردی: دشت پایلوت ممنوعه بحرانی نیشابور. دومین کنگره ملی آبیاری و زهکشی ایران، دانشگاه صنعتی اصفهان. اصفهان.
علی‌جانی، ف.، حاجی‌زاده، م.، ناصری، ح. و میرزایی، ل. 1398. بررسی ناهنجاری‌های هیدروژئولوژیکی آبخوان دشت قلعه‌تل، شمال شرق خوزستان، با استفاده از تجسس عمیق ژئوالکتریک. نشریه هیدروژئولوژی، 4(2): 33-18.
کبیری، ش. و نظری، ب. 1396. ارزیابی اثربخشی طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی. اولین اجلاس هم‌اندیشی با متخصصان علوم آب و محیط زیست، وزارت نیرو. تهران.
نجفی‌بیامه، م.، مرادی، ع.، شهلایی، م.ر. و جلیلیان، ع. 1395. آسیب‌شناسی فرآیند بازنگری در صدور پروانه‌های بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی در طرح احیاء و تعادل‌بخشی، مطالعه موردی: استان کرمانشاه. دومین کنگره ملی آبیاری و زهکشی ایران، دانشگاه صنعتی اصفهان. اصفهان.
نقشه زمین‌شناسی کوه آسماری. شرکت ملی نفت ایران. نقشه 1:100000 زمین‌شناسی، شیت شماره 5953.
Abiye T., Masindi K., Mengistu H. and Demlie M. 2018. Understanding the groundwater-level fluctuations for better management of groundwater resource: A case in the Johannesburg region. Groundwater for Sustainable Development, 7: 1–7.
Al-Amin S., Berglund E.Z., Mahinthakumar G. and Larson K. L. 2018. Assessing the effects of water restrictions on socio-hydrologic resilience for shared groundwater systems. Journal of Hydrology, 566: 872-885.
Bhattacharjee S., Saha B., Saha B., Sadib Uddin M. and Panna C.H. 2018. Groundwater governance in Bangladesh: established practices and recent trends. Groundwater for Sustainable Development, 8: 69-81.
Dong D., Sun W., Zhu Z., Xi S. and Lin G. 2013. Groundwater risk assessment of the third aquifer in Tianjin City, China. Water Resour. Manag, 27 (8): 3179–3190.
Lezzaik K., Milewski A. and Mullen J. 2018. The groundwater risk index: Development and application in the Middle East and North Africa region. Science of the Total Environment, 628: 1149–1164.
Morsy K.M., Morsy A.M. and Hassan A.E. 2018. Groundwater sustainability: Opportunity out of threat. Groundwater for Sustainable Development, 7: 277–285.
Prasad Y.S. and Rao B.V. 2018. Groundwater depletion and groundwater balance studies of Kandivalasa River Sub Basin, Vizianagaram District, Andhra Pradesh, India. Groundwater for Sustainable Development, 6: 71–78.
Samani S. 2021. Assessment of groundwater sustainability and management plan formulations through the integration of hydrogeological, environmental, social, economic and policy indices. Groundwater for Sustainable Development, 15: 100681. 
Zhang K., Xie X., Zhu B., Meng S. and Yao Y. 2019. Unexpected groundwater recovery with decreasing agricultural irrigation in the Yellow River Basin. Agricultural Water Management, 213: 858–867.