نقد و بررسی پژوهش‌های انجام شده در زمینه چالش‌های کشف‌رود و ارائه راه‌حل جامع

نوع مقاله : فنی و ترویجی

نویسندگان

• رضوان سلاجقه ¹
• سعید رضا خداشناس ²
• سید آرمان هاشمی منفرد ³
• کاظم اسماعیلی ⁴
• فرشته مدرسی ⁵

¹ دانشجوی دکتری سازه‌های آبی، گروه علوم و مهندسی آب، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

² استاد، گروه علوم و مهندسی آب، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

³ دانشیار گروه مهندسی عمران، دانشکده شهید نیکبخت، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

⁴ دانشیار، گروه علوم و مهندسی آب، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

⁵ استادیار، گروه علوم و مهندسی آب، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

10.22067/jwsd.v11i1.2308-1266

چکیده

از مهمترین منابع حیات انسانی که در معرض خطر آلودگی‏های انسان‌ساز است منابع آبی همچون آب‌های زیرزمینی و به‏خصوص رودخانه‌ها هستند. رودخانه بزرگ کشف‌رود در شمال شرق ایران، رودخانه‌ای فصلی است که امروزه با چالش‌های زیادی مواجه می‌باشد. در حال حاضر در محدوده‌ای از این رودخانه تاریخی (پرکندآباد تا خروجی حوضه) فاضلاب شامل انواع فاضلاب‌های صنعتی، شهری، کشاورزی و حتی دامی جاری است و آن را به آبراهه‌ای برای انتقال فاضلاب تبدیل کرده است. در این پژوهش، با رویکرد بررسی پژوهش‏ها و مطالعات انجام شده در زمینه مسائل و مشکلات این رودخانه همچون آلودگی، تغییر اقلیم و اثرات آن و نیز کاهش رواناب و خشکسالی به بیان بحران گریبان‏گیر کشف‌رود و سپس به بررسی راه‌کارهای برون رفت از شرایط موجود پرداخته‌ شده است. در فرآیند این تحقیق برای بررسی مشکلات کشف‌رود از پژوهش‌های پیشین، بازدید منطقه و گفتگو با اهالی محل و نیز در جهت راستی آزمایی موارد فوق از نظر کارشناسان آب‌منطقه‌ای به‏عنوان متولی این آبراهه استفاده شده است. بررسی‌ها نشان داد راجع به مسئله آلودگی کشف‌رود پژوهش‌های محدودی صورت گرفته است و ضرورت مطالعه‌ای جامع که به‌صورت علمی در آن به ارائه راهکارهای مناسب حل مشکل آلودگی رودخانه بپردازد آشکار است. در نهایت با تحلیل راه‌حل‌های ارائه شده در مطالعات پیشین و جمع‏بندی نکات مثبت و منفی در پیشنهادهای ارائه شده، با ارائه 13 راهکار کاربردی سعی شد بهترین راه‌حل‌ها برای رفع مشکل این رودخانه مهم ارائه شود.

کلیدواژه‌ها

• کشف‌رود
• فاضلاب
• آلودگی رودخانه
• تغییر اقلیم
• خشکسالی

موضوعات

• آب، اکوسیستم و محیط‌زیست

---

مراجع

آذرخشی، مریم، سعادت‌پور، سیدجواد، و اسلامی، علیرضا.  (1395). رابطه ویژگی‌های فیزیکی حوضه‌های آبخیز و دبی‌های حداقل با دوره‌های برگشت متفاوت (بررسی موردی: حوضه آبخیز کشف‌رود). اکوهیدرولوژی، 3(2)، 267-277. doi: 10.22059/ije.2016.59670
آقاخانی‌افشار، امیرحسین، حسن‌زاده، یوسف، بسالت‌پور، علی‌اصغر، و پوررضا‌بیلندی، محسن. (1394). بررسی اثرات تغییر اقلیم و تعیین بهترین مدل گردش عمومی جو در حوضه آبخیز کشف‌رود با رویکرد گزارش پنجم هیات بین‌الدول (AR5). دهمین سمینار بین‌المللی مهندسی رودخانه. دانشگاه شهید چمران، اهواز، ایران. https://civilica.com/doc/676998
آقاخانی‌افشار، امیرحسین، حسن‌زاده، یوسف، بسالت‌پور، علی‌اصغر، و پوررضا‌بیلندی، محسن. (1395آ). تغییرات فصلی بارش و درجه حرارت حوضه آبخیز کشف‌رود در دوره‌های آتی با رویکرد مدل‌های گردش کلیسری CMIP5. آب و خاک، 30(5)، 1718-1732. doi: 10.22067/jsw.v0i0.56154
آقاخانی‌افشار، امیرحسین، حسن‌زاده، یوسف، بسالت‌پور، علی‌اصغر، و پوررضا‌بیلندی، محسن. (1395ب). ارزیابی سالیانه مولفه‌‏های اقلیمی حوضه آبخیز کشف‌رود در دوره‏‌های آتی با استفاده از گزارش پنجم هیات بین‌الدول تغییر‌اقلیم. مجله پژوهش‌های حفاظت آب و خاک، 23(6)، 217-233. doi: 10.22069/JWFST.2017.11186.2553
آقاصفری، حنانه، و قربانی، محمد. (1394). آیا کشاورزان حاضرند برای کاهش اثرات سوء زیست‌محیطی آب آلوده مشارکت مالی داشته باشند؟ (مطالعه موردی حوضه آبخیز رودخانه کشف‌رود). نشریه بوم‌شناسی کشاورزی، 7(2)، 202-214.  doi: 10.22067/jag.v7i2.33105
برات‌زاده‌پوستچی، فریده، طباطبائی ‌یزدی، فاطمه، موسوی، زهرا، و حیدری، آوا. (1398). بررسی تاثیرات زیست‌محیطی و هیستوپاتولوژیکی فلز سنگین کروم در حومه چرمشهر قزقان مشهد. دومین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم کشاورزی و منابع طبیعی ایران. مرکز بین‌المللی همایش‌ها و سمینارهای توسعه پایدار علوم جهان اسلام تهران، تهران، ایران. https://civilica.com/doc/931650
پزشکی‌، آتنا، اسماعیلی، کاظم، و فریدحسینی، علیرضا. (1397). تاثیرخشکسالی بر روند تغییر و پیش‏بینی خصوصیات هیدرولوژیکی حوضه آبریز موثر بر دبی مطالعه موردی (حوضه کشف‌رود). نشریه آبیاری و زهکشی ایران، 12(2)، 239-247.
حاجی‌نمکی، سامان، امامی، حجت، فتوت، امیر، و حق‌نیا، غلامحسین. حاجی‌نمکی، س، امامی، ح، فتوت، ا، و حق‏نیا، غ. (1395). اثرات آبیاری طولانی مدت با پساب تصفیه‌خانه پرکندآباد بر برخی خصوصیات شیمیایی و زیستی خاک. نشریه آبیاری و زهکشی ایران، 10(2)، 208-220. 
حسینی، فاطمه، و زرین، آذر. (1397). پیش‏بینی اثرات تغییر اقلیم بر تبخیر تعرق پتانسیل در حوضه آبریز کشف‌رود با استفاده از مدل RegCM4 و روش هارگریوز سامانی. دومین کنفرانس ملی آب و هواشناسی ایران. دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد. ایران. https://civilica.com/doc/781022
حسینی، امیرحسین، عباسی، علی، و زرین، آذر. (1401). بررسی اثرات تغییر اقلیم بر تغذیه منابع آب زیرزمینی با استفاده از مدل کوپل شده اقلیمی-هیدرولوژیکی (مطالعه موردی: حوضه آبریز کشف‌رود. سیزدهمین کنگره ملی مهندسی عمران. دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران.
خسروی، آمنه، و آذری، محمود. (1401). تعیین روند زمانی و مکانی و نقطه تغییر دما و بارش در حوضه کشف‌رود. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 22(66)، 289-306. http://dorl.net/dor/20.1001.1.22287736.1401.22.66.8.3
ذوالفقاری، قاسم، دلسوز، مهری، سازگار، آمنه، و اخگری‌سنگ‌آتش، زهره. (1399). مطالعه غلظت برخی از عناصر سنگین در گندم, گوجه فرنگی و ذرت و ارزیابی ریسک کمی غیر سرطانزایی: حاشیه رودخانه کشف‌رود، مشهد. علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 22(2)، 225-239. doi: 10.22034/JEST.2018.21938.3102
رضایی رنجبر، فرزانه، و قزل سوفلو، عباسعلی. (1398). بررسی راهبرد احیا برای نجات رودخانه تاریخی کشف‌رود. ششمین کنفرانس ملی پژوهش‏‌های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری و پنجمین نمایشگاه تخصصی انبوه‌سازان مسکن و ساختمان استان. دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، ایران. https://civilica.com/doc/927905
سالاریان، محمد، داوری، کامران، علیزاده، امین، لگزیان، محمد، و فاضلی، محمد.  (1398آ). چارچوب دستیابی به چشم‌انداز مشترک در مدیریت مشارکتی-راهبردی آب (مطالعه موردی: حوضه آبخیز کشف‌رود). اکوهیدرولوژی، 6(4)، 865-886. https://doi.org/10.22059/ije.2019.279111.1088
سالاریان، محمد، داوری، کامران، علیزاده، امین، لگزیان، محمد، و فاضلی، محمد. (1398ب). سیاست‌های دستیابی به مدیریت مطلوب مشارکتی-راهبردی آب (مطالعه موردی: حوضه آبریز کشف‌رود). نشریه آبیاری و زهکشی ایران، 13(6)، 1743-1760. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20087942.1398.13.6.18.4
سیاری، نسرین، علیزاده، امین، بنایان اول، محمد، حسامی‌کرمانی، مسعودرضا، و فریدحسینی، علیرضا. (1389). پیش‏بینی تغییرات اقلیم در حوضه کشف‌رود استان خراسان طی دوره‌های آماری با استفاده از ریزمقیاس نمایی آماری. اولین کنفرانس بین‌المللی مدل‏سازی گیاه، آب، خاک و هوا. دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران. 
سیاری، نسرین، علیزاده، امین، بنایان اول، محمد، فریدحسینی، علیرضا، و حسامی کرمانی، مسعودرضا. (1390آ). بررسی روند خشکسالی تحت شرایط تغییراقلیم در حوضه کشف‌رود (ایستگاه مشهد) در دوره‌های آتی با استفاده از مدل HadCM3 و دو سناریوی انتشار A2 و B2. نشریه پژوهش‌های اقلیم‌شناسی، 2(7-8)، 21-42. https://sid.ir/paper/392747/fa 
سیاری، نسرین، علیزاده، امین، بنایان اول، محمد، فریدحسینی، علیرضا، و حسامی کرمانی، مسعودرضا. (1390ب). مقایسه دو مدل گردش عمومی جو (HadCM3, CGCM2) در پیش‌بینی پارامترهای اقلیمی و نیاز آبی گیاهان تحت تغییراقلیم (مطالعه موردی: حوضه کشف‌رود). آب و خاک، 25(4)، 912-925. doi: 10.22067/JSW.V0I0.10261
سیف، امیر، مریدی، علی، و خزایی پول، احمد. (1397). بررسی اثر تغییر اقلیم بر دبی حوضه رودخانه کشف‌رود و تامین آب شرب مشهد. اولین کنفرانس کاربرد ابزار مدیریت آب و خاک (SWAT) در مدیریت منابع آب کشور. دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران. https://civilica.com/doc/820043
سیدنژاد گل‌خطمی، نفیسه، سلیمی ‌گل‌شیخی، محمد، و براتی، رضا. (1401). گفتگو برای تعیین شبکه مسائل رودخانه کشف‌رود. نشریه آب و توسعه پایدار، 9(2)، 135-137. 
شجاعان، سمیرا، و بانژاد، حسین. (1394). همایش آب و محیط زیست: بررسی نقش اثرات واحدهای صنعتی و تصفیه‌خانه‌ها بر آلودگی رودخانه کشف رود دشت مشهد. کنگره ملی آبیاری و زهکشی ایران. https://sid.ir/paper/869639/fa
شاکری، ساعد، و علیزاده، محمود. (1401). بررسی روند تغییرات کیفیت آب حوزه رودخانه کشف‌رود. ششمین کنفرانس بین المللی توسعه فناوری علوم آب، آبخیزداری و مهندسی رودخانه. انجمن مدیریت و مهندسی توسعه فناوری، تهران، ایران. https://civilica.com/doc/1558903
شفایی، کیارش، خامچین ‌مقدم، فرهاد، و باشی‌ازغدی، سیدناصر. (1400). اولویت‏‌بندی راهکارهای کاهش آلودگی رودخانه کشف‌رود: کاربرد روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره. اولین همایش ملی مدیریت کیفیت آب و سومین همایش ملی مدیریت مصرف آب. انجمن آب و فاضلاب ایران و دانشگاه تهران، تهران، ایران. https://civilica.com/doc/1442894
علایی، محمد. (1389). فاضلاب خام جاری در کشف‌رود: تهدید یا فرصت؟. دومین سمینار ملی جایگاه آب‏های بازیافتی و پساب در مدیریت منابع آب. مهندسین مشاور سروآب، مشهد، ایران. https://civilica.com/doc/103542
علی‌پناهی، امین، و رضایی، محمدرضا. (1394). ارزیاتی کیفیت آب رودخانه کشف‌رود مشهد با استفاده از شاخص‏‌های زیست‌محیطی. دومین همایش ملی بهداشت محیط، سلامت ومحیط زیست پایدار. همدان، ایران. https://civilica.com/doc/423770
علیزاده، امین، سیاری، نسرین، حسامی‌کرمانی، مسعودرضا، بنایان اول، محمد، و فریدحسینی، علیرضا. (1389). بررسی پتانسیل اثرات تغییراقلیمی بر منابع و مصارف آب کشاورزی (مطالعه موردی: حوضه آبریز رودخانه کشف‌رود). آب و خاک، 24(4)، 815-835. Doi: 10.22067/JSW.V0I0.3907
فرج‌زاده اصل، منوچهر، رجایی‌نجف‌آبادی، سعید، و قویدل‌رحیمی، یوسف. (1391). آشکارسازی اثر نوسانات بارش بر رواناب سطحی حوضه آبریز سرخس (کشف‌رود). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 3(7)، 11-24. 
گل‌محمدی ‌تولانی، سیدمهدی. (1387). بررسی مشکلات و تنگناهای زیست‌محیطی کشف‌رود مشهد. نشریه علوم جغرافیایی، 3(9)، 163. magiran.com/p1198454
لشکری‌پور، غلامرضا، غفوری، محمد، موسوی مداح، سیدمحمد، و بابایی، منیره. (1388). بررسی منشاء و عوامل موثر در آلودگی منابع آب سطحی و زیرسطحی مسیر رودخانه کشف‌رود (دشت مشهد). نخستین کنفرانس سراسری آب‌های زیرزمینی، بهبهان، دانشگاه ازاد اسلامی واحد بهبهان، بهبهان. ایران.https://civilica.com/doc/75382 
محمدی، زهره، بابایی، یاسمن، ادیبیان، حسن، و ساقی، غلامرضا. (1388). راهکارهای مناسب کنترل آلودگی و تصفیه پساب‏‌های ورودی به رودخانه کشف‌رود مشهد با رویکرد استفاده مجدد از آن‌ها. همایش ملی الگوهای توسعه پایدار در مدیریت آب. شرکت مهندسین مشاور مهاب ثامن، مشهد، ایران.https://civilica.com/doc/79379
محمدیان، آزاده، و کوهی، منصوره. (1399). ارزیابی اثرات تغییر اقلیم بر دبی حوضه آبریز کشف‌رود با استفاده ازSWAT. هشتمین کنفرانس ملی مدیریت منابع آب ایران. دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران. https://civilica.com/doc/1171987
مدرس شیخ، محمد، رضایی، محمدرضا، و ناصری، محمدعلی. (1392). بررسی غلظت سرب، کروم و جیوه در رودخانه کشف رود، خاک و برخی محصولات کشاورزی. پژوهش آب در کشاورزی، 27(3)، 357-368. doi: 10.22092/jwra.2013.128841 
مولوی، فرحناز، دهقان، حامد، علیزاده، امیر، و حسینی‌فاطمی، سید مصطفی. (1398). بررسی وضعیت آلودگی رودخانه کشف‌رود با رویکرد انگل‌های تک یاخته. فصلنامه زیست‌شناسی جانوری تجربی، 8(1)، 29-38. https://doi.org/10.30473/eab.2019.5978
وفاخواه، مهدی، و بشری سه قلعه، مهدی. (1391). بررسی احتمال وقوع دوره‌های ترسالی و خشکسالی هیدرولوژیک با استفاده از زنجیره مارکوف در حوزه آبخیز کشف رود. پژوهش های آبخیزداری (پژوهش و سازندگی)، (1 (پیاپی 94))، 1-9. https://sid.ir/paper/200597/fa
وفاخواه، مهدی، بخشی‌تیرگانی، محمد، و خزایی، مجید. (1391). تحلیل روند بارندگی و دبی در حوزه‌ی آبخیز کشف‌رود. نشریه جغرافیا و توسعه، 10(29)، 77-99. doi:10.22111/gdij.2013.123