کاظم اسماعیلی؛ کمال‌الدین ناصری؛ علیرضا صحرایی
چکیده
سرمقاله:
مدیریت سیلاب به زبان ساده
کاظم اسماعیلی/ عضو هیئت تحریریه
یادداشت کوتاه:
رویکرد نوین در دانش آبخیزداری
کمال‌الدین ناصری/ دانشیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه فردوسی مشهد
آبخیزداری و مدیریت سیلاب
علیرضا صحرایی/ مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی
بیشتر
سرمقاله:
مدیریت سیلاب به زبان ساده
کاظم اسماعیلی/ عضو هیئت تحریریه
یادداشت کوتاه:
رویکرد نوین در دانش آبخیزداری
کمال‌الدین ناصری/ دانشیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه فردوسی مشهد
آبخیزداری و مدیریت سیلاب
علیرضا صحرایی/ مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی
سید محسن سیدان؛ مهدی متقی
چکیده
با توجه به اهمیت فراوان آب به‌عنوان کمیاب‌ترین نهاده کشاورزی، در سال‌های اخیر افزایش بهره‌وری آبیاری مورد توجه قرار گرفته است. در تحقیق حاضر با استفاده از سه شاخص بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی آب شامل BPD ،CPD و NBPD، در دو سامانه آبیاری سنتی و مدرن (کلاسیک) برای محصولات ذرت دانه‌ای و علوفه‌ای در استان همدان اندازهگیری و مقایسه بهره‌وری ...
بیشتر
با توجه به اهمیت فراوان آب به‌عنوان کمیاب‌ترین نهاده کشاورزی، در سال‌های اخیر افزایش بهره‌وری آبیاری مورد توجه قرار گرفته است. در تحقیق حاضر با استفاده از سه شاخص بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی آب شامل BPD ،CPD و NBPD، در دو سامانه آبیاری سنتی و مدرن (کلاسیک) برای محصولات ذرت دانه‌ای و علوفه‌ای در استان همدان اندازهگیری و مقایسه بهره‌وری آبیاری انجام شده است. بنابراین ابتدا به روش نمونه‌گیری تصادفی بهره‌برداران انتخاب و سپس دادههای لازم از طریق مصاحبه و تکمیل پرسشنامه جمعآوری شد. میانگین بهره‌وری فیزیکی آب برای ذرت دانه‌ای در سامانه آبیاری سنتی و مدرن به ترتیب 0/82 و 1/08 و برای ذرت علوفه‌ای به ترتیب 5/11 و 6/67 کیلوگرم بر هر مترمکعب آب حاصل شد. میانگین بهره‌وری اقتصادی آب برای ذرت دانه‌ای در سامانه آبیاری سنتی و مدرن به ترتیب برابر 2849 و 3665 و برای ذرت علوفه‌ای به ترتیب برابر 7678 و 10068ریال بر هر مترمکعب آب به دست آمد. در سامانه آبیاری مدرن، بالاترین بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی آب برای ذرت دانه‌ای در شهرستانهای اسدآباد و نهاوند حاصل شد و بالاترین بهره‌وری فیزیکی برای ذرت علوفه‌ای در نهاوند و تویسرکان و بالاترین بهره‌وری اقتصادی در بهار و نهاوند مشاهده شد. با توجه به نتایج این تحقیق، می‌توان ادعا کرد استفاده از سامانه آبیاری مدرن باید جایگزین سامانه آبیاری سنتی برای کشت ذرت دانه‌ای و علوفه‌ای شود. همچنین در منطقه بهار باید کشت ذرت علوفه‌ای از الگوی کشت منطقه حذف شود. نتایج به‌دست‌آمده علاوه بر کاهش مصرف آب کشاورزی متضمن منافع اقتصادی برای کشاورزان نیز می‌باشد.
محمد عبدالهی عزت آبادی
چکیده
این موضوع که در استان کرمان باغات پسته مازاد وجود دارد، مورد قبول همه می‌باشد، اما دو نکته اساسی وجود دارد که حل مسئله را با مشکل مواجه کرده است. نکته نخست این که چه سطحی از باغات پسته مازاد بوده و بایستی حذف شوند. نکته دوم مقاومت‌های مختلفی است که با توجیهات مختلف در برابر حذف باغات اضافه وجود دارد. پاسخ‌گویی به این دو سئوال، با مراجعه ...
بیشتر
این موضوع که در استان کرمان باغات پسته مازاد وجود دارد، مورد قبول همه می‌باشد، اما دو نکته اساسی وجود دارد که حل مسئله را با مشکل مواجه کرده است. نکته نخست این که چه سطحی از باغات پسته مازاد بوده و بایستی حذف شوند. نکته دوم مقاومت‌های مختلفی است که با توجیهات مختلف در برابر حذف باغات اضافه وجود دارد. پاسخ‌گویی به این دو سئوال، با مراجعه به مطالعات کتابخانهای و همچنین تکمیل پرسشنامه از نمونهای 1597 نفره از پستهکاران منطقه صورت گرفت. نتایج نشان داد که در صورت استفاده از سامانه آبیاری غرقابی، 75 هزار هکتار (75 درصد از کل) از باغات پسته دو شهرستان انار و رفسنجان مازاد بوده و بایستی حذف شوند. استفاده از فناوری پیشرفته از قبیل سامانه آبیاری تحت فشار و افزایش راندمان مصرف آب تا 90 درصد نیز نمیتواند از حذف شدن باغات جلوگیری کند. در این شرایط نیز بایستی 52 هزار هکتار از باغات پسته حذف شوند. نتایج همچنین نشان داد که بر مبنای 5 معیار فنی، اخلاقی، اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی، حذف باغات پسته مازاد دو شهرستان انار و رفسنجان در استان کرمان توجیهپذیر است.
سیدامید میرمحمدصادقی؛ محمد نبویان پور
چکیده
با افزایش جمعیت شهرنشین در کشور و توسعه روز‌افزون شهر‌ها از یک طرف و ادامه روند خشکسالی و کاهش نزولات جوی از طرف دیگر تأمین آب آشامیدنی به یکی از چالش‌های مهم در امور مدیریت منابع آب تبدیل شده است. به این دلیل ضرورت اقدامات پیشگیرانه به‌منظور کاهش هدر رفت آب ناشی از تلفات در خطوط شبکه آب به یکی از نیاز‌های اصلی سیستم آب‌رسانی شهری ...
بیشتر
با افزایش جمعیت شهرنشین در کشور و توسعه روز‌افزون شهر‌ها از یک طرف و ادامه روند خشکسالی و کاهش نزولات جوی از طرف دیگر تأمین آب آشامیدنی به یکی از چالش‌های مهم در امور مدیریت منابع آب تبدیل شده است. به این دلیل ضرورت اقدامات پیشگیرانه به‌منظور کاهش هدر رفت آب ناشی از تلفات در خطوط شبکه آب به یکی از نیاز‌های اصلی سیستم آب‌رسانی شهری تبدیل شده است. در پژوهش حاضر وضعیت موجود شبکه توزیع آب شهر گرمسار بررسی شد و به‌کمک ترکیب اطلاعات توصیفی با اطلاعات مکانی و همچنین اطلاعات سنجش‌از‌دور در طول زمان توسعه، ریسک‌پذیری شبکه توزیع آب شرب شهر گرمسار به دو روش باینری و تاپسیس بررسی و نقشه خطر‌پذیری شکست یا خرابی در لوله‌ها در اثر پوسیدگی، ترکیدگی، فشار و نشت ترسیم شد. نتایج نشان داد روش تاپسیس (63 درصد صحت) نسبت به روش باینری (45 درصد صحت) در پیش‌بینی اتفاقات شبکه توزیع آب عملکرد بهتری داشته است. همچنین براساس نقشه ریسک‌پذیری لوله‌ها میزان لوله‌هایی که ریسک‌پذیری بالایی دارند حدود ۱۲۰۰۰ متر است که با در نظر گرفتن هزینه‌های خرید و اجرای لوله در مجموع معادل کمتر از هزینه یک سال تلفات آب در شبکه خواهد شد. این هزینه مازاد بر هزینه آب به‌حساب نیامده است و باید صرفاً به‌منظور اصلاح شبکه هزینه شود.
امیرناصر سعیدالذاکرین؛ بیژن نظری؛ هادی رمضانی اعتدالی
چکیده
یکی از عوامل محدودکننده گسترش فضای سبز به عنوان یکی از اساسی ترین عوامل پایداری حیات طبیعی و انسانی در شهرنشینی نوین، کمبود منابع آب قابل دسترس می باشد. این محدودیت به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک بیشتر مطرح است. با افزایش جمعیت کلان شهر تهران در معرض تنش‌های آبی شدیدتری قرار خواهد گرفت و اصلاح الگوی مصرف آب در بخش فضای سبز بسیار ضروری ...
بیشتر
یکی از عوامل محدودکننده گسترش فضای سبز به عنوان یکی از اساسی ترین عوامل پایداری حیات طبیعی و انسانی در شهرنشینی نوین، کمبود منابع آب قابل دسترس می باشد. این محدودیت به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک بیشتر مطرح است. با افزایش جمعیت کلان شهر تهران در معرض تنش‌های آبی شدیدتری قرار خواهد گرفت و اصلاح الگوی مصرف آب در بخش فضای سبز بسیار ضروری است. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثربخشی سامانه‌های آبیاری هوشمند در کاهش مصرف آب فضای سبز طراحی انجام گردید. در این راستا سامانه آبیاری هوشمند برای فضای سبز مورد مطالعه اجرا گردید و عملکرد این سامانه با سامانه آبیاری رایج (دستی) مقایسه گردید. برنامه زمانی آبیاری هوشمند بر اساس محاسبه نیاز آبی فضای سبز به کنترل کننده‌ی سامانه معرفی شد. زمان آبیاری بهینه نیز متناسب با نیاز آبی فضای سبز با استفاده از مدل بهینه‌ساز به دست آمد. نتایج مطالعه نشان داد با روش انجام شده صرفه جویی در مصرف آب با هوشمندسازی آبیاری ماهانه و هفتگی به ترتیب 6 و 15 درصد می باشد. صرفه جویی مصرف آب در حالت هفتگی معادل 26445 لیتر صرفه جویی آب در مساحت حدود2500 مترمربع بوده است. در روش پیشنهادی بر طبق شرایط تحقیق، میزان صرفه جویی آب برای هر متر مربع 10/6 لیتر برآورد گردید. با توجه به مساحت کل پارک ها در شهر تهران، با بهبود مدیریت آبیاری در سامانه های آبیاری فضای سبز به روش پیشنهادی می توان ماهانه در حدود 288000 متر مکعب آب صرفه جویی نمود. روش پیشنهادی پیچیدگی و هزینه اجرایی چندانی ندارد و می تواند مورد استفاده سازمان ها و نهادها خصوصی و دولتی قرار گیرد.
محمد کریمی؛ محمد جلینی
چکیده
آبیاری تکمیلی در کاهش احتمال خطر و افزایش ثبات و پایداری عملکرد محصولات کشت دیم مؤثر است. در واقع، آبیاری تکمیلی یک مداخله موقت است و به نحوی طراحی می‌شود که بتوان در زمانی که آب فراهم است، تعرق طبیعی گیاه را افزایش داد. از طرف دیگر در زمانی که بارندگی برای رشد گیاه زراعی کافی است، نامناسب است. در شرایط آبیاری تکمیلی می‌توان با یک یا ...
بیشتر
آبیاری تکمیلی در کاهش احتمال خطر و افزایش ثبات و پایداری عملکرد محصولات کشت دیم مؤثر است. در واقع، آبیاری تکمیلی یک مداخله موقت است و به نحوی طراحی می‌شود که بتوان در زمانی که آب فراهم است، تعرق طبیعی گیاه را افزایش داد. از طرف دیگر در زمانی که بارندگی برای رشد گیاه زراعی کافی است، نامناسب است. در شرایط آبیاری تکمیلی می‌توان با یک یا دو بار آبیاری در مراحل حساس رشد، از بروز تنش خشکی در مساحت قابل توجهی از اراضی دیم جلوگیری نمود. در این مقاله، شرایط آبیاری تکمیلی گندم دیم در پاییز و بهار، ارقام مناسب برای آبیاری تکمیلی و توصیههای ترویجی کاربردی در اقلیمهای سرد و معتدل شامل استانهای خراسان شمالی، زنجان، کردستان، کرمانشاه، لرستان، فارس و آذربایجان شرقی ارائه شده است.
مجتبی شفیعی؛ بیژن قهرمان؛ بهرام ثقفیان
چکیده
امروزه به سبب وجود منابع متعدد خطا و نااطمینانی، تحلیل عدم قطعیت به‌عنوان بخشی جدانشدنی در مدل‌سازیِ هیدرولوژی پذیرفته شده است. بررسی و به کمیّت درآوردن میزان عدم قطعیت در نتایج پیش‌بینی مدل‌ها، مهمترین گام، قبل از استفاده از نتایج مدل‌ها در تصمیم‌گیری‌های منابع آب است. کمّی‌سازی میزان عدم قطعیت در مدل‌های هیدرولوژی به ...
بیشتر
امروزه به سبب وجود منابع متعدد خطا و نااطمینانی، تحلیل عدم قطعیت به‌عنوان بخشی جدانشدنی در مدل‌سازیِ هیدرولوژی پذیرفته شده است. بررسی و به کمیّت درآوردن میزان عدم قطعیت در نتایج پیش‌بینی مدل‌ها، مهمترین گام، قبل از استفاده از نتایج مدل‌ها در تصمیم‌گیری‌های منابع آب است. کمّی‌سازی میزان عدم قطعیت در مدل‌های هیدرولوژی به صورت توأم و همراه با واسنجی مدل انجام می‌شود. بنابراین لزوم توجه به واسنجی مدل و ارتباط آن با تحلیل عدم قطعیت در مدل‌سازی، ضروری است. مقاله مروری حاضر با هدف ارائه تعاریف و مفاهیم اولیه و ضروری در تحلیل عدم قطعیت مدل‌ها و ارتباط آن با فرآیند مدل‌سازی هیدرولوژی تدوین شده است.
سحر خزاعی؛ رضا براتی؛ احمد قندهاری؛ محمدرضا صادقی فرد
چکیده
تغییرات بارش یکی از معیارهای اصلی بررسی تغییر اقلیم است که به منظور تحلیل روند آن از روشهای مختلفی استفاده می‌شود. هدف از انجام این پژوهش تحلیل روند دادههای بارش ماهانه، فصلی و سالانه توسط روش نوین Sen به منظور بررسی روند تغییرات بارش در استان خراسان رضوی می‌باشد و در آن از دادههای بارش 30 سال اخیر 39 ایستگاه بارانسنجی ...
بیشتر
تغییرات بارش یکی از معیارهای اصلی بررسی تغییر اقلیم است که به منظور تحلیل روند آن از روشهای مختلفی استفاده می‌شود. هدف از انجام این پژوهش تحلیل روند دادههای بارش ماهانه، فصلی و سالانه توسط روش نوین Sen به منظور بررسی روند تغییرات بارش در استان خراسان رضوی می‌باشد و در آن از دادههای بارش 30 سال اخیر 39 ایستگاه بارانسنجی واقع در سطح استان استفاده شده است. به منظور مقایسه تحلیلهای روند بارش، از روشهای من-کندال، اسپیرمن و رگرسیون نیز استفاده شد. در این مطالعه برای کمی کردن نتایج گرافیکی روش Sen، تحلیلهای آماری پیشنهاد داده شد. نتایج تحلیل بارش با سه روش متداول نشان داد که بارش در ماه آبان در سطح اطمینان 95 درصد دارای روند صعودی معنیدار بوده و جز در روش رگرسیون بارش سایر ماهها، فصلها و بارش سالانه دارای روند نیستند. به طورکلی بارش ماههای آبان، خرداد، تیر و بارش فصلهای پاییز و تابستان دارای روند صعودی و سایر دورههایی که بررسی شد دارای روند نزولی بودند. همچنین تحلیل نتایج روش Sen در دستههای مقادیر کم، متوسط و زیاد نشان داد که بیشترین مقدار تغییرات مربوط به بارش زمستان و کمترین تغییرات مربوط به بارش مهر ماه است. از نظر آماری نیز مانند روش رگرسیون، بارش فصل زمستان دارای روند نزولی معنیدار بود.
مجتبی زبردست؛ علیرضا روشنی
چکیده
رواناب ناشی از بارندگی در جوامع و مراکز صنعتی و شهری ایجاد آبگرفتگی و وقوع سیلاب را به همراه دارد که از مشکلات عمده این مناطق می‌باشد. دراینخصوص دو نکته حائز اهمیت است: 1- بارشها در شرایط کنونی سیلاب‌های شهری را ایجاد می‌کند و از طرفی با وجود خشکسالیهای اخیر می‌تواند تأمینکننده منابع آبی برای فضای سبز ...
بیشتر
رواناب ناشی از بارندگی در جوامع و مراکز صنعتی و شهری ایجاد آبگرفتگی و وقوع سیلاب را به همراه دارد که از مشکلات عمده این مناطق می‌باشد. دراینخصوص دو نکته حائز اهمیت است: 1- بارشها در شرایط کنونی سیلاب‌های شهری را ایجاد می‌کند و از طرفی با وجود خشکسالیهای اخیر می‌تواند تأمینکننده منابع آبی برای فضای سبز در مناطق شهری باشد. 2- بخش عمده بارشهای جوی بهدلیل عدم همزمانی با نیاز آبیاری و یا عدم ذخیرهسازی از دسترس خارج شده و سبب جاری شدن سیل و ایجاد خسارت می‌شود. در این تحقیق تعیین ظرفیت استفاده از بارش باران در سطح مناطق شهری جهت استفاده در توسعه فضای سبز شهری بررسی شد و جهت محاسبه حجم رواناب و هیدروگراف سیلاب از نرم‌افزار Civil Storm استفاده شده است. با استفاده از این نرم‌افزار مدل مناسبی جهت برآورد حجم سیلاب و راه‌کاری اقتصادی جهت احداث ابنیه جمعآوری روانابهای سطحی بهدست آمد. همچنین از نرمافزارهای Civil Storm ،Google Earth ،Global Mapper و AutoCad جهت ترسیم کانالها، گرهها، مسیرهای ارتباطی، حوضه و زیرحوضههای شهری و خارج شهری استفاده شد و با اضافه کردن ضریب نفوذپذیری خاک و بارش محتمل، شبیهسازی حوضه تکمیل شد. نتـایج حاصل از این مطالعه نشان میدهد قابلیت شبیهسازی حوضه جهت بررسی جریان رواناب سطحی و امکان طراحی شبکه جمعآوری رواناب و تأسیسات مورد نیاز با نرم‌افزار Civil Storm امکانپذیر می‌باشد. در نهایت حجم رواناب با دوره بازگشت 25 سال (269337 مترمکعب) با حجم کل نیاز آبی منطقه 9 (2189849 مترمکعب) مقایسه شد و مشخص شد محدوده مورد مطالعه (شامل حدود یک سوم مسـاحت منطقه 9) می‌تواند حدود 12/3 درصد نیاز آبی منطقه را تأمین کند.
فاطمه کیخایی؛ فریبرز عباسی
چکیده
بیش از 96 درصد آب شیرین کره زمین (به جز برف و یخچالها) در آب زیرزمینی قرار دارد که این منبع حیاتی را به مهمترین ذخیره آب شیرین بر روی کره زمین تبدیل نموده است. امروزه بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی برای مصارفی چون کشاورزی، صنعت و شرب توسعه زیادی پیدا کرده است. باتوجه به بحران کم آبی، راهکارهای متعددی برای رفع این بحران ارائه ...
بیشتر
بیش از 96 درصد آب شیرین کره زمین (به جز برف و یخچالها) در آب زیرزمینی قرار دارد که این منبع حیاتی را به مهمترین ذخیره آب شیرین بر روی کره زمین تبدیل نموده است. امروزه بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی برای مصارفی چون کشاورزی، صنعت و شرب توسعه زیادی پیدا کرده است. باتوجه به بحران کم آبی، راهکارهای متعددی برای رفع این بحران ارائه شده که یکی از آنها اکتشاف و استفاده از منابع آبهای غیرمتعارف همچون آبهای ژرف برای مصارف مختلف است. آبهای زیرزمینی سرمایههای استراتژیک یک کشور محسوب میشوند و منابع آب ژرف نیز جز این سرمایهها هستند. در این مقاله مروری بر منابع آب ژرف شامل کمیت و کیفیت، عمق، توزیع مکانی و هزینه استحصال این منابع انجام شده است.
علیرضا کاوسی حیدری؛ رضا روزبهانی؛ مرتضی افتخاری
چکیده
افزایش تقاضای آب به دلیل رشد جمعیت و کاهش منابع آب متعارف در دسترس به دلیل تغییرات اقلیمی، موجب شده منابع آب غیرمتعارف کشور و به‌طور ویژه منابع آب زیرزمینی ژرف در کانون توجهات قرار گیرند. عدم وجود اطلاعات کافی درباره منابع آب ژرف موجب شد انجام مطالعات شناسایی و اکتشافی این منابع با هدف تبیین وضعیت کشور از نظر وجود آنها در دستور کار ...
بیشتر
افزایش تقاضای آب به دلیل رشد جمعیت و کاهش منابع آب متعارف در دسترس به دلیل تغییرات اقلیمی، موجب شده منابع آب غیرمتعارف کشور و به‌طور ویژه منابع آب زیرزمینی ژرف در کانون توجهات قرار گیرند. عدم وجود اطلاعات کافی درباره منابع آب ژرف موجب شد انجام مطالعات شناسایی و اکتشافی این منابع با هدف تبیین وضعیت کشور از نظر وجود آنها در دستور کار دستگاههای مختلف حاکمیتی قرار گیرد. در حال حاضر دو مطالعه اصلی مجزا با عناوین "پهنهبندی مناطق مستعد آب ژرف کشور" و "اکتشاف منابع آب ژرف سیستان" در این زمینه در حال انجام است که در مطالعات مذکور بیشتر برروی شناسایی موقعیت آبخوانهای ژرف و حجم آب قابل بهره‌برداری از آنها تمرکز شده است. باتوجهبه وجود تجارب جهانی در زمینه بهره‌برداری از منابع آب ژرف، ضرورت دارد سایر جنبههای مهم مربوط به این منابع مانند مسائل اجتماعی، زیست‌محیطی، تجدیدپذیری، کیفیت آب و غیره توجه جدی شود. در این مقاله تحقیقات انجامشده در سایر مناطق جهان بررسی و ویژگیهای منابع آب ژرف، محدودیت‌ها و ملاحظات حاکم بر بهره‌برداری از این منابع آبی تشریح شده است.
هاشم درخشان؛ حمید عمرانیان خراسانی
چکیده
در بسیاری از اقلیمهای خشک و نیمه خشک آب زیرزمینی یگانه منبع تأمین آب است بنابراین این مناطق به منابع آب زیرزمینی وابسته هستند. ایران جز اقلیمهای خشک و نیمه خشک دنیا محسوب می‌شود. در بسیاری از مناطق کشور تغییر الگوی بارش ناشی از تغییر اقلیم و افزایش نرخ برداشت از منابع آب زیرزمینی می‌باشد و باعث خسارات جبرانناپذیر ...
بیشتر
در بسیاری از اقلیمهای خشک و نیمه خشک آب زیرزمینی یگانه منبع تأمین آب است بنابراین این مناطق به منابع آب زیرزمینی وابسته هستند. ایران جز اقلیمهای خشک و نیمه خشک دنیا محسوب می‌شود. در بسیاری از مناطق کشور تغییر الگوی بارش ناشی از تغییر اقلیم و افزایش نرخ برداشت از منابع آب زیرزمینی می‌باشد و باعث خسارات جبرانناپذیر بر این منبع حیاتی شده است. در این مناطق آب زیرزمینی مهمترین پشتوانه توسعه است و مدیریت ریسک خشکسالی و خشکسالیهای خطرناکی که به دلیل افزایش دما ناشی از تغییر اقلیم به وقوع خواهد پیوست در گروی حفاظت از این منبع یگانه می‌باشد. در این مقاله تجربه کالیفرنیا در احیا تعادل منابع آب زیرزمینی تجزیه و تحلیل شده است و براساس این تجربه طرحی متناسب با وضعیت وخیم سفرههای آب زیرزمینی کشور تبیین شده است. ذخیره خشکسالی به عنوان کلیدیترین مفهوم در رویکرد مدیریت پایدار منابع آب زیرزمینی بیان شده و چالش‌های اساسی در پیادهسازی و حفاظت از ذخیره خشکسالی آب زیرزمینی تبیین شده است. بنابراین پیشنهادهایی جهت احیا این ذخیره به منظور دستیابی به مدیریت پایدار منابع آب زیرزمینی ارائه شده است.
امیر مرادی نژاد
چکیده
سازماندهی بهره برداران و تولیدکنندگان دارای حقابه در تشکل‌های آببران، یکی از راهبردهای اساسی بهره‌برداری آب می‌باشد. در این تحقیق انتقال مدیریت بهره‌برداری آب و نگهداری از تأسیسات آبی در دشت قزوین که دارای شبکههای آبیاری مدرن می‌باشد تجزیه و تحلیل شد. نقاط مثبت و منفی انتقال مدیریت، مشکلات و نارساییهای موجود ...
بیشتر
سازماندهی بهره برداران و تولیدکنندگان دارای حقابه در تشکل‌های آببران، یکی از راهبردهای اساسی بهره‌برداری آب می‌باشد. در این تحقیق انتقال مدیریت بهره‌برداری آب و نگهداری از تأسیسات آبی در دشت قزوین که دارای شبکههای آبیاری مدرن می‌باشد تجزیه و تحلیل شد. نقاط مثبت و منفی انتقال مدیریت، مشکلات و نارساییهای موجود در واگذاری، راهکارها و پیشنهادها به صورت فنی و کارشناسی از طریق بازدید صحرایی و نظرسنجی از نمایندگان کشاورزان و کارشناسان کانون آببران شناسایی و ارائه شده است. با توسعه مدیریت مشارکتی آبیاری در این شبکه نتایجی همچون: سادهسازی امور اداری و اجرایی، کاهش تصدّیگری دولت، صرفهجویی در وقت، اعمال مدیریت محلی، کاهش تلفات انتقال و توزیع آب و ایجاد اشتغال حاصل شد. مشکلاتی همچون نبود همگرایی بین نهادهای دولتی، وجود انحصار در بدنه برخی تشکلها، عدم شفافیت در نحوه وصول آببهاء، عدم ارتباط صحیح بین کشاورزان و کانون، عدم شفافیت و تعامل بین زارعین و سازمان‌های دولتی، نبود برخی ظرفیتهای قانونی روشن و گویا، کافی نبودن اعتبار، عدم تعیین مشوقهای لازم در کاهش هزینه‌های بهره‌برداران، عدم انجام امور ترویجی و آموزشی بررسی شد.
فاطمه سادات حسینی ششتمد؛ احمد عابدی سروستانی؛ علی کرامت زاده
چکیده
کشور ایران در منطقه خشک جهان قرار دارد و در بیشتر نقاط خشکسالی و کمبود آب بهوضوح مشاهده می‌شود. مدیریت نادرست و نبود حکمرانی خوب آب تشدید پیامدهای خشکسالی را به همراه دارد. حکمرانی خوب آب به سازگاری قوانین، مسئولیتپذیری سازمان‌ها، کلنگری و بههمپیوستگی برنامهها، ملاحظات اخلاقی و رعایت عدالت ...
بیشتر
کشور ایران در منطقه خشک جهان قرار دارد و در بیشتر نقاط خشکسالی و کمبود آب بهوضوح مشاهده می‌شود. مدیریت نادرست و نبود حکمرانی خوب آب تشدید پیامدهای خشکسالی را به همراه دارد. حکمرانی خوب آب به سازگاری قوانین، مسئولیتپذیری سازمان‌ها، کلنگری و بههمپیوستگی برنامهها، ملاحظات اخلاقی و رعایت عدالت در ارائه خدمات مرتبط با آب گفته می‌شود. برقراری و اجرای صحیح حکمرانی خوب آب نیازمند چارچوب‌های قانونی عادلانه و سازمان‌های اجرایی بی‌طرف است. پژوهش حاضر با هدف بررسی دیدگاه کشاورزان نسبت به رعایت قانون‌مداری در حکمرانی خوب آب انجام گرفت. با استفاده از تحقیق پیمایشی و روش نمونه‌گیری خوشهای تصادفی، وضعیت 202 نفر از کشاورزان در 25 روستا در سطح شهرستان سبزوار بررسی شد. نتایج نشان داد «میزان رعایت قوانین وضع شده برای آب کشاورزی در منطقه» در رتبه اول و «میزان احترام به حقوق کشاورزان در ارتباط با آب کشاورزی» در رتبه آخر جای دارد. همچنین قانون‌مداری در ارتباط با حکمرانی آب در منطقه وضعیت مناسب و قابل قبولی ندارد و در حد متوسط قابل ارزیابی می‌باشد. در عین حال از نظر زارعانی که از قنات برای آبیاری استفاده میکردند و همچنین زمین اجارهای و درآمد سالانه بیشتری از کشاورزی داشتند، قانون‌مداری در حکمرانی آب، بیشتر رعایت شده است. در مقاله حاضر پیشنهادهایی به‌منظور تقویت قانون‌مداری در حکمرانی آب ارائه شده است که می‌توان به استفاده از دانش بومی و مشارکت کشاورزان در وضع قوانین مرتبط با آب کشاورزی اشاره کرد.
میرحسن میریعقوب زاده؛ سید امین خسروی؛ مصطفی ذبیحی
دوره 6، شماره 1 ، شهریور 1398، صفحه 103-112
چکیده
ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯽ ﭘﺪﯾﺪهای اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﯾﺮ و از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻼﯾﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را باید ﺑﺪون اﻣﮑﺎن ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﻮد، اﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه را ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﮐﺮد. به طورکلی از دیدگاه اقلیمی خشکسالی به نوعی انحراف از شرایط متوسط را بیان می‌کند. انواع خشکسالی شامل کشاورزی، هیدورلوژی و هواشناسی است که ...
بیشتر
ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯽ ﭘﺪﯾﺪهای اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﯾﺮ و از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻼﯾﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را باید ﺑﺪون اﻣﮑﺎن ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﻮد، اﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه را ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﮐﺮد. به طورکلی از دیدگاه اقلیمی خشکسالی به نوعی انحراف از شرایط متوسط را بیان می‌کند. انواع خشکسالی شامل کشاورزی، هیدورلوژی و هواشناسی است که خشکسالی هواشناسی بیشتر از کشاورزی و هیدرولوژیکی به وقوع میپیوندد. ﺑﺮای ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻤﯽ وﮐﯿﻔﯽ ﭘﺪﯾﺪه ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯽ از شاﺧﺺﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯽ در ﺳﺮاﺳﺮ دﻧﯿﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد. در این تحقیق باتوجه به اهمیت خشکسالی هشت شاخص دهکهای بارندگی (DPI)، شاخص شدت خشکسالی پالمر (PDSI)، شاخص درصد نرمال بارش (PNPI)، شاخص ذخیره آب سطحی (SWSI)، شاخص بارش مؤثر (SPI)، شاخص رطوبت زراعی (CMI)، شاخص خشکسالی احیایی (RDI) و شاخص ناهنجاریهای بارندگی (RAI) ارزیابی شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان میدهد، شاخص SPI دارای مزیت نسبی بالایی برای پایش خشکسالی می‌باشد. باتوجه به اینکه شاخص RDI بر مبنای بارندگی و تبخیرتعرق پتانسیل محاسبه می‌شود نسبت به شاخص SPI که تنها بر مبنای بارندگی می‌باشد به متغیرها و تغییرات آب وهوایی حساسیت بیشتری دارد. همچنین شاخص PNPI روشی ناکارآمد برای ارزیابی خشکسالی بوده و پیش‌بینی خشکسالی باتوجه به این شاخص خطاهای زیادی خواهد داشت. شاخص CMI محدود به استفاده در فصل رشد است. همچنین نمیتواند مدت زمان طولانی خشکسالی را تعیین کند.
زهرا معصومی بیلندی؛ رضوان حجازی
چکیده
حسابداری آب علم جدیدی است که به‌منظور سازماندهی و ارائه اطلاعات مرتبط با حجم فیزیکی آب، اقتصاد آب، ملاحظات اقتصادی تأمین آب و استفاده از آن مطرح شده است. بهدلیل افزایش نگرانیها در رابطه با عدم اطمینان ذخایر آب و همچنین افزایش رقابت در تقاضا، طرحهای آب مرتبط با کسب وکار در دهه 2010 رشد یافته است. روند بهبود ...
بیشتر
حسابداری آب علم جدیدی است که به‌منظور سازماندهی و ارائه اطلاعات مرتبط با حجم فیزیکی آب، اقتصاد آب، ملاحظات اقتصادی تأمین آب و استفاده از آن مطرح شده است. بهدلیل افزایش نگرانیها در رابطه با عدم اطمینان ذخایر آب و همچنین افزایش رقابت در تقاضا، طرحهای آب مرتبط با کسب وکار در دهه 2010 رشد یافته است. روند بهبود حسابداری باتوجه به عدم دسترسی به دادههای تفصیلی که تصمیمات تجاری شرکتها در ارتباط با کمبود آب، مازاد آب و فرصتهای مدیریت آب بر آنها استوار است چالش پیشرو است. حسابداری مدیریت آب، شرکت شاخه جدیدی در حسابداری مدیریت محیط‌زیست است که به منظور حمایت از تصمیمات مدیریت شرکت و بهبود دو پیامد اقتصادی و زیست‌محیطی کسبوکار مرتبط با آب طراحی شده است. طرحهای آب و ادبیات فعلی که بر گزارشگری خارجی تمرکز دارند، فاقد اطلاعات حسابداری آب برای تصمیمگیری میباشند. مقاله حاضر براساس ادبیات و شکافها در طرحهای آب موجود با ارائه یک مجموعه از مسائل تحقیقاتی خاص در چارچوب‌های حسابداری آب شرکت در کنار شیوههایی که محققان حسابداری آب میتوانند به مدیریت آتی آب توسط واحدهای تجاری کمک و نتیجهگیری کند. ترجمه و تلخیص از:Christ K.L. and Burritt R.L. 2017. Water management accounting: A framework for corporate practice. Journal of Cleaner Production, 152: 379-386.
مهسا رحمانی
چکیده
استفاده از شاخص‌ها برای ارزیابی و پایش پیشرفت در جهت دستیابی به اهداف توسعه پایدار توسط محققین زیادی پیشنهاد شده است. علاوه بر این، سازمان‌های بین‌المللی معتقدند که شاخص‌ها، ابزاری قدرتمند در تصمیم‌گیری‌ها هستند. با این وجود، کیفیت و قابلیت اطمینان شاخص‌ها بستگی به کاربرد معیارهای کافی و مناسب برای ارزیابی آنها دارد. هدف کلی ...
بیشتر
استفاده از شاخص‌ها برای ارزیابی و پایش پیشرفت در جهت دستیابی به اهداف توسعه پایدار توسط محققین زیادی پیشنهاد شده است. علاوه بر این، سازمان‌های بین‌المللی معتقدند که شاخص‌ها، ابزاری قدرتمند در تصمیم‌گیری‌ها هستند. با این وجود، کیفیت و قابلیت اطمینان شاخص‌ها بستگی به کاربرد معیارهای کافی و مناسب برای ارزیابی آنها دارد. هدف کلی از این مطالعه، ارزیابی نحوه عملکرد شاخص‌های مرتبط با مصرف و مدیریت آب در برابر مجموعه‌ای از معیارهای پایداری است. در این تحقیق تعداد 170 شاخص مربوط به استفاده و مدیریت از آب، شناسایی شده و یک ماتریس ارزیابی که تمام شاخص‌ها را طبق چارچوب DPSIR (نیروهای محرکه، فشار، وضعیت، اثرات و پاسخ‌ها) تحلیل می‌کند، بکار گرفته شد و یک هیئت بین‌المللی از کارشناسان، پایداری شاخص‌ها را از نظر معیارهای اجتماعی، اقتصادی، محیط‌زیستی و نهادی ارزیابی نمودند. همچنین یک مطالعه موردی برای آزمایش و تأیید روش کار قبل از اجرای کامل تحقیق انجام شد. یافته‌های این مطالعه نشان داد که از کل شاخص‌های مورد بررسی، 24 شاخص با اکثر معیارهای پایداری (مطابق با سه یا چهار معیار پایداری) تطابق داشته، 59 شاخص دو بعدی (مطابق با دو معیار پایداری)، 86 شاخص یک بعدی (تنها مطابق با یک معیار پایداری) بوده و یک شاخص با هیچ یک از معیارهای پایداری مطابقت ندارد. ترجمه و تلخیص از:Pires A., Morato J., Peixoto H., Botero V., Zuluaga L. and Figueroa A. 2016. Sustainability Assessment of indicators for integrated water resources management. Science of the Total Environment, 578: 139-147.
محمد فرشته‌پور؛ پویا شیرازی علیان
دوره 6، شماره 1 ، شهریور 1398، صفحه 137-140
چکیده
باتوجه به سیلاب‌های اخیر (سیلاب‌های اسفند 1397 و فرودین 1398) که گستره بزرگی از کشور را دربر گرفت، بازنگری چارچوب‌های مدیریت سیلاب و تغییرِ عملیِ نگاه از مدیریت بحران به مدیریت ریسک براساس تجربیات بین‌المللی، امری ضروری به نظر می‌رسد که در این نوشتار به نکاتی در این زمینه اشاره می‌شود.
بیشتر
باتوجه به سیلاب‌های اخیر (سیلاب‌های اسفند 1397 و فرودین 1398) که گستره بزرگی از کشور را دربر گرفت، بازنگری چارچوب‌های مدیریت سیلاب و تغییرِ عملیِ نگاه از مدیریت بحران به مدیریت ریسک براساس تجربیات بین‌المللی، امری ضروری به نظر می‌رسد که در این نوشتار به نکاتی در این زمینه اشاره می‌شود.
محمد داودآبادی؛ سیدحسین سجادیفر؛ مسعود خشائی
چکیده
صنعت آب و فاضلاب کشور با در اختیار داشتن 398 هزار میلیارد ریال دارایی (موجودی سرمایه)، یکی از صنایع بزرگ کشور، محسوب می‌شود. شاخص دارایی سرمایه‌ای 91 درصد، نشاندهندۀ سرمایه‌بر بودن این صنعت می‌باشد. بنابراین یکی از راهبردهای بلندمدت صنعت، توجه به مدیریت دارایی‌های سرمایه‌ای است. نظر به پارامترهایی نظیر حجم گستردۀ سرمایه‌گذاری‌ها ...
بیشتر
صنعت آب و فاضلاب کشور با در اختیار داشتن 398 هزار میلیارد ریال دارایی (موجودی سرمایه)، یکی از صنایع بزرگ کشور، محسوب می‌شود. شاخص دارایی سرمایه‌ای 91 درصد، نشاندهندۀ سرمایه‌بر بودن این صنعت می‌باشد. بنابراین یکی از راهبردهای بلندمدت صنعت، توجه به مدیریت دارایی‌های سرمایه‌ای است. نظر به پارامترهایی نظیر حجم گستردۀ سرمایه‌گذاری‌ها و بازده‌ی اقتصادی، تأمین منابع مالی، فرآیند پیچیده‌ی عملیات تولید و خدمات، حیطۀ فعالیت گستردۀ جغرافیایی، آسیب‌پذیری دارایی‌ها، خدمات مستمر و پایدار، رضایت مشترکان و ذینفعان، مدیریت دارایی‌های سرمایه‌ای در صنعت آب و فاضلاب بسیار پراهمیت است. این در حالی است که با گذشت بیش از 25 سال از تشکیل شرکت‌های آب و فاضلاب با ساختاری جدید، تاکنون هیچ نوع مطالعه‌ای در این زمینه، انجام نشده است. در این نوشتار برای نخستین بار در کشور، ابتدا مبانی نظری مدیریت دارایی‌ها به اختصار نقد و بررسی شده و در ادامه نحوۀ کارکرد نرم‌افزار CUPSS که توسط سازمان محیط‌زیست ایالات متحدۀ آمریکا برای مدیریت دارایی‌های صنعت آب و فاضلاب با توجه به خصوصیات فرآیند تولید، بهره‌برداری، شرایط محیطی، ریسک، منفعت هزینه و... طراحی شده، ارائه خواهد شد. مدیریت دارایی‌ها در بستر نرم‌افزار CUPSS، نشان از کارآمدی این نرم‌افزار در مدیریت هزینه‌های تعمیر و نگهداری، کارآمدی استفاده از دارایی‌ها، مدیریت نگهداشت و افزایش طول عمر مفید دارایی‌ها، اولویت‌بندی دارایی‌های بحرانی، پیش‌بینی منابع مالی (بودجه‌ی سرمایه‌ای)، ریسک و... دارد. مطالب این نوشتار می‌تواند مورد استفادۀ شرکت‌های آب و فاضلاب کشور در راستای استفاده‌ی بهینه و کارآمد از دارایی‌های سرمایه‌ای باشد.
