بررسی شاخص ‏های بهره‏ وری آب کشاورزی در محصولات مهم زراعی، مطالعه موردی: دشت مشهد (یادداشت فنی)

نوع مقاله : مقاله علمی- ترویجی

نویسندگان

• محمد کریمی
• محمد جلینی

مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی

https://doi.org/10.22067/jwsd.v4i1.52783

چکیده

در این مقاله با بررسی بهره‏ وری آب کشاورزی محصولات مهم زراعی در دشت مشهد، راهکارهایی در جهت ساماندهی الگوی زراعی ارائه شده است. برای محاسبه بهره‏ وری آب کشاورزی از شاخص عملکرد به ازای واحد حجم آب (CPD)، شاخص درآمد به ازای واحد حجم آب (BPD) و شاخص بازده خالص به ازای واحد حجم آب (NBPD) استفاده شده است. جهت تعیین این شاخص ‏ها نیاز به محاسبه هزینه و درآمد محصولات اصلی کشت شده بود که اطلاعات لازم با استفاده از سالنامه آماری بخش کشاورزی استان خراسان رضوی در سال 1392 بدست آمد. نیاز آبی خالص هر محصول با استفاده از نرم افزار NETWAT محاسبه شد و نیاز ناخالص آبی در هکتار برای هر محصول بر اساس متوسط راندمان کاربرد آب در مزارع استان خراسان رضوی که 50/2 درصد می ‏باشد، محاسبه گردید. نتایج نشان داد که اولویت کشت محصولات تا رتبه سوم بر اساس شاخص CPD به ترتیب پیاز، گوجه ‏فرنگی و چغندرقند و بر اساس شاخص‌های BPD و NBPD به ترتیب سیب زمینی، پیاز و گوجه ‏فرنگی می‏ باشند. با توجه به نتایج این تحقیق، کشت‏ های با مصرف آب بالا و بازده اقتصادی پائین مانند یونجه بایستی از الگوی کشت حذف شود. این کار هم باعث کاهش مصرف و استحصال آب شده و هم متضمن منافع اقتصادی بالا برای کشاورزان و بهره ‏برداران کشاورزی می ‏باشد.

کلیدواژه‌ها

• شاخص
• بهره ‏وری آب
• کشاورزی
• دشت مشهد

مراجع

اکبری، م.، میرلطیفی، م.، مرید، س. و دروگرز، پ. 1382. کاربرد سنجش از دور در برآورد سودمندی آب در شبکه های آبیاری. مجله تحقیقات مهندسی کشاورزی، 4(17): 65-82.

جوان، ج. و فال سلیمان، م. 1387. بحران آب و لزوم توجه به بهره ‏وری آب کشاورزی در نواحی خشک (مطالعه موردی: دشت بیرجند). مجله جغرافیا و توسعه، 11: 115-138.

خزائی، ش. 1378. بهره ‏وری آب کشاورزی در ایران. مقالات منتخب بهره ‏وری کشاورزی، انتشارات موسسه پژوهش های برنامه ریزی و اقتصادی کشاورزی.

روستا، ا. 1389. بررسی بهره ‏وری آب کشاورزی در مناطق دچار خشکسالی مطالعه موردی شهرستان مرودشت. مجموعه مقالات پنجمین همایش ملی ایده‌های نو در کشاورزی.

سهراب، ف. و عباسی، ف. 1388. تحلیلی بر بازده‌های آبیاری در ایران. گزارش پژوهش نهایی مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، کرج، 85 صفحه.

عباسی، ف.، ناصری، ا.، سهراب، ف.، باغانی، ج.، عباسی، ن. و اکبری، م. 1394. ارتقای بهره‏ وری مصرف آب. ناشر: سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی. 68 صفحه.

کشاورز، ع. و دهقانی سانیچ، ح. 1391. شاخص بهره‏ وری آب و راهکار آتیه کشاورزی کشور. فصلنامه راهبرد اقتصادی، 1(1):199-233.

وردی نژاد، و.، سهرابی، ت.، حیدری، ن.، عراقی‌نژاد، ش. و مامن پوش، ع. 1388. بررسی عرضه و تقاضا و برآورد بهره‌وری آب کشاورزی در حوزه آبریز زاینده‌رود (مطالعه موردی شبکه آبیاری سمت راست آبشار). مجله آبیاری و زهکشی ایران، 2(3): 88-99.

وزارت جهاد کشاورزی. 1393. سالنامه آماری بخش کشاورزی استان خراسان رضوی در سال 1392.

وظیفه دوست، م.، علیزاده، ا.، کمالی، غ. و فیضی، م. 1387. افزایش بهره ‏وری آب کشاورزی در مزارع تحت آبیاری منطقه برخوار اصفهان. مجله آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، 22(2)، 484-495.

Dagdelin N., Yilmaz E., Sezgin F. and Gurbuz T. 2006. Water-yield relation and water use efficiency of cotton (Gossypium hirsutum L.) and second crop corn (Zea mays L.) in Western Turkey. Agric. Water Manage, 82(1-2): 63-85.

Dehghanisanij H., Oweis T. and Qureshi A.S. 2006. Agricultural water use and management in arid and semi-arid areas: Current situation and measures for improvement. Annals of Arid Zone, 45(3-4):355-378.

Tuong T.P. 1999. Productive water use in rice production: opportunities and limitations. J. Crop Prod. 2, 241–264.

Zwart S.J. and Bastiaanssen W.G.M. 2004. Review of measured crop water productivity values for irrigated wheat, rice, cotton and maize. Agri. Water Manage, 69(2): 115-133.