«عنب» یا «ازوم» یا «انگور»
آب کالایی عمومی، خاص (بی‌جایگزین) و در عین حال کالایی اقتصادی می‌باشد. نقش آب در تولید غذا و پایداری توسعه (بویژه در مناطق خشک و نیمه خشک) بی‌بدیل است. این دو گزاره نشان می‌دهند که مدیریت آب امری است بسیار پیچیده و گسترده که با موضوعات متنوعی سروکار دارد. تا قبل از دولت یازدهم، نگاه غالب در مدیریت آب کشور، دیدگاه مهندسی و پروژه محور، آن هم با تمرکز بر کمیت آب بود. با استقرار دولت یازدهم، چرخشی تاریخی برای اصلاح مدیریت آب کشور آغاز شده که هر روز شتاب و توسعه بیشتری می‌یابد. اکنون، اصلاح اوضاع آبی کشور نیازمند اقدامات فوری با هدف احیاء پایداری است. اقدام آغازین، جلب همکاری و مشارکت گروداران و کسب اجماع نسبی ایشان در مورد «برنامه‌ی احیاء پایداری در رابطه با آب در مقیاس حوضه‌ای» است. این فرآیند به شدت نیازمند گفتگو و دیالوگ است. متأسفانه، ابهام‌های فراوانی در تعاریف و مفاهیم مرتبط با مباحث آبی وجود دارد که فضای گفتگو را غبارآلود می‌کند. در واقع، هر کنشگر (یا گروه کنشگر) بر اساس درکی که از موضوع دارد (Perception) و مطلوبیت‌های مورد نظرش (Interest) موضع مشخصی را اتخاذ و ابراز می‌دارد. دیالوگ کمک می‌کند تا اولاً: درک کنشگران از ماهیت موضوعات «پایداری و آب» و نیز از وضعیت جاری1 حوضه در ارتباط با این موضوعات و حتی از آینده‌ی پیش‌ِرو (سناریوها) بتدریج همگرا گردد. ثانیاً: موجب می‌گردد کنشگران از مطلوبیت‌ها و خواسته‌های یکدیگر بطور مستقیم و کامل آگاه گردند. بدون زبان مشترک، نمی‌توان به این نتایج دست یافت. دیالوگ در فارسی به «گفتگوی هم‌افزا و مؤثر» ترجمه می‌گردد؛ و یا گفت و شنیدی دو طرفه بر سر موضوعی مورد علاقه و توجه طرفین به منظور دستیابی به توافق. اگرچه هر طرف سعی دارد تا ارایه دلایل و شواهد، نظر طرف مقابل را به سمت خودش جلب نماید، اما بنیاد دیالوگ مبتنی بر هم‌افزایی و برای دستیابی به مفاهمه است. زمینه‌ساز چنین دیالوگی پیرامون موضوع مشترک «آب و پایداری»، رفع سوء‌تفاهم‌ها و ایجاد اعتماد متقابل میان گروداران است. اما، اعتماد متقابل بربستر شفافیت و نیز محیط انصاف و همترازی در گفتگو می‌روید. افزون بر این، گفتگوی مؤثر نیازمند سه عنصر «مهارت جلسه‌داری»2، «مهارت‌ گفتگو» (و نه مهارت سخنوری) و «فرهنگ لغات مشترک» است، تا به کمک آنها دستیابی به مفاهمه (یا اجماع نسبی) در کوتاه‌ترین زمان ممکن گردد. عدم این سه عنصر موجب بی‌ثمری جلسات گشته و بتدریج منجر به بی‌علاقگی شرکت کنندگان می‌گردد.
در این مجمل، فقط به چند ابهام موجود در تعاریف و کلمات پرکاربرد در حوزه مدیریت آب اشاره می‌شود تا تأکیدی بر ضرورت رفع ابهام از تعاریف و کلمات و نیز تنبهی برای پرهیز از شلختگی در گفتگوهای فنی و مدیریتی در حوزه آب گردد. بدان امید که گروداران با درک بهتر نظرات یکدیگر، آسان‌تر و سریع‌تر به اجماع نسبی دست یابند و بر آن اساس برنامه رسیدن به پایداری را جامع‌تر تدوین و سپس پیاده‌سازی نمایند. بدیهی است که در بهترین حالت، در زبان تخصصی هر کلمه فقط و فقط باید بر یک مفهوم و محتوا دلالت داشته باشد؛ و هر مفهوم نیز باید صرفاً با یک کلمه خاص بازخوانی ‌گردد. به موارد زیر توجه فرمایید: 1- برای هر دو کلمه Source و Resource در فارسی از کلمه «منابع» استفاده می‌شود. یعنی تمایز میان آنها نادیده گرفته می‌شود. در حالیکه Source بر نقاط برداشت آب و Resource بر کلیت منابع آب دلالت دارند. 2- کاربرد کلمه «مصرف» یا مصارف به جای هر دو مفهوم Use و Consumption رواج دارد. البته برای مفهوم Consumption عبارت «مصرف خالص» تعیین گشته اما کاربرد آن فقط به گزارش‌های بیلان محدود است. این مورد موجب عدم توافق در تعیین سهم کاربری‌های مختلف آب از برداشت و از مصرف شده است. همچنین باید اشاره نمود که کلمات برداشت، عرضه و کاربرد با یکدیگر تفاوت دارند. 3- به تمایز میان Water Conservation و Water Demand Management توجه شود و کلمات Conserve و Protect با یکدیگر معادل فرض نگردند. 4- برای عبارت Virtual Water عبارت «آب مجازی» به کار برده می‌شده است. اخیرا عبارت «آب نهان» نیز مطرح شده است. باید پرسش نمود که وقتی یک عبارت گویا وجود دارد، چه نیازی به عبارت دوم است؟ ضمن اینکه، دو عبارت Virtual Water و Hidden Water معنی واحدی ندارند. 5- هنگام گفتگو از «بحران آب»، تفاوت نگذاشتن میان «بحران تأمین آب شهری» و «بحران پایداری منابع آب» موجب سردرگمی شده است. اولی در بازه‌های زمانی سالانه مد نظر است و بسیاری مواقع با برداشت بیشتر از منابع آب، بطور موقت مشکل حل می‌شود. این در حالی است که، وضعیت دومی در اثر برداشت بیشتر وخامت بیشتری می‌یابد. 6- برای هر دو کلمه Prediction و Forecast در فارسی از کلمه «پیش‌بینی» استفاده می‌شود. یعنی تمایز میان آنها نادیده گرفته می‌شود. در حالیکه Prediction با استفاده از داده‌های گذشته، احتمال وقوع رویداد‌های آب و هوایی را گزارش می‌نماید؛ و Forecast با استفاده از مدل‌ها، آینده این رویدادها را برای مدت محدود شبیه‌سازی می‌کند. سردرگمی در تعاریف یا تمایز میان بسیاری زوج کلمات دیگر مانند «حکمروایی و حکمرانی»، «آینده‌پژوهی و آینده‌نگری»، «گرودار و کنشگر»3، «مدل رایانه‌ای و نرم‌افزار مدل‌سازی»، «شاخص و نشانگر»، «اعتبارسنجی و صحت‌سنجی» و ... نیز وجود دارد. این همه نیازمند اقدام ملی برای استاندارد نمودن تعاریف این کلمات و عبارات می‌باشد. حتی مواردی چون «مجوز برداشت» و «تخصیص سالانه» نیازمند تعریف دقیق‌تر هستند. در هرحال، این تعاریف باید بر اساس توافق جمعی متخصصین دانشگاهی و حرفه‌ای شکل یابند و باید منتشر گشته و در دسترس همگان قرار گیرند. باشد که تعارضاتی از جنس «داستان عنب و ازوم و انگور» مولانا شامل حال ما نگردد. پی‌نوشت: 1- این مورد نیازمند شفافیت و دسترسی همه کنشگران به داده و اطلاعات است. 2- خواندن مقاله « جلسه‌داری: نقش و آسیب‌شناسی آن در اداره کشور» از دکتر رضا منصوری (فصلنامه رهیافت ، شماره 34، زمستان 1383) را توصیه می‌نمایم. 3- مقاله تحلیلی "ابهام‏ زدایی از مفاهیم پایه در حوزه مدیریت آب: «گروداران آب چه کسانی هستند؟»" را در همین شماره ملاحظه فرمایید.

• علی رضا ابراهیمی نورعلی
• وحید ماجد
• سید حسین سجادی فر
• احمد ضیغمی
• باقری باقری
• مجید دایی
• مسلم اکبرزاده
• کاظم اسماعیلی
• سعید رضا خداشناس
• آرمین بوستانی
• بیژن قهرمان
• رضا براتی
• احمد قندهاری
• محمد جلینی
• فاطمه کاظمی
• مهرداد نظریها
• عزیزاله ایزدی
• حمیدرضا ناصری
• احمد خورسندی آقائی
• فرید انتظاری
• عطاءاله جودوی
• عباسعلی قزل سوفلو
• حمید عمرانیان خراسانی
• محمد سالاریان
• مژگان ثابت تیموری
• سید احمد حسینی
• علیرضا مقدم