ارائه چند شاخص کاربردی به منظور بررسی تعادل منابع آب و پایداری توسعه (مطالعه موردی: حوضه آبریز قره‌قوم)

نوع مقاله : مقاله علمی- ترویجی

نویسندگان

• مهری شاهدی
• فاطمه طالبی حسین آباد

کارشناس ارشد هواشناسی کشاورزی، پژوهشگر کارگروه آب و پایداری، جهاد دانشگاهی مشهد.

10.22067/jwsd.v1i1.34603

چکیده

آب در توسعه استان خراسان رضوی، مهمترین و در عین حال محدود‌کننده‌ترین عامل محسوب می­شود. از یک طرف کاهش شدید منابع آب ناشی از بهره‌برداری‌های غیر مجاز و بی‌رویه، و از طرف دیگر رشد شدید تقاضا در بخش‌های مختلف مصرف، نقش این ماده حیاتی را در زمینه توسعه برجسته‌تر نموده است. در این مطالعه تعدادی شاخص مبتنی بر آب تجدیدپذیر‌ برای بررسی تعادل کمی منابع آب حوضه آبریز قره‌قوم بکار رفته است. بر این اساس نسبت مصرف به آب ‌تجدیدپذیر در حوضه آبریز معادل 24/1 برآورد شد؛ که با توجه به استاندارد، نشانه عدم تعادل در بیلان است. سرانه ‌آب‌تجدیدپذیر (شاخص فالکن مارک) نیز در حوضه آبریز معادل (نفر/m3)562 بدست آمده است که نشان دهنده ناکافی بودن آب مورد نیاز برای پشتیبانی توسعه پایدار می‌باشد. متوسط نیاز آبی خالص الگوی کشت موجود در این حوضه حدود 8852 متر مکعب در هکتار است، در حالی که مقدار آب تجدیدپذیر به ازای هر هکتار از اراضی فاریاب حوضه آبریز قره‌قوم فقط 6551 متر مکعب می‌باشد. در نتیجه به شرط تخصیص تمامی آب تجدیدپذیر برای آبیاری، حداکثر 74 درصد اراضی فاریاب فعلی آب مورد نیاز برای آبیاری را در اختیار خواهند داشت. در مجموع توسعه فعلی حوضه آبریز قره‌قوم منجر به عدم تعادل منابع آب حوضه گشته و ناپایدار خواهد بود. وقوع خشکسالی طولانی مدت در این شرایط می­تواند برای ادامه حیات ساکنین منطقه بسیار مخاطره­آمیز ­باشد. پایداری توسعه در ارتباط با منابع آب منوط به بازیابی تعادل و سپس مصرف بهینه آب در تمام بخش‌های مصرف، به ویژه در بخش کشاورزی، خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

• آب تجدیدپذیر
• پایداری منابع آب
• شاخص های منابع آب
• نسبت آب مصرفی به آب ‌تجدیدپذیر

---