کامران داوری؛ محمد حاج رسولیها؛ محمد علایی
دوره 7، شماره 2 ، شهریور 1399
چکیده
سرمقاله:پایش و مدیریت کامران داوری/ عضو هیئت تحریریه یادداشت کوتاه: نقش محوری دادهها ومطالعات پایه محمد حاج رسولیها/ مشاور وزیر نیرو و قائم مقام شرکت مدیریت منابع آب ایران از داده تا تصمیم محمد علایی/ مدیرعامل و ریس هیات مدیره شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی
بیشتر
سرمقاله:پایش و مدیریت کامران داوری/ عضو هیئت تحریریه یادداشت کوتاه: نقش محوری دادهها ومطالعات پایه محمد حاج رسولیها/ مشاور وزیر نیرو و قائم مقام شرکت مدیریت منابع آب ایران از داده تا تصمیم محمد علایی/ مدیرعامل و ریس هیات مدیره شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی
مریم سنجری بنستانی؛ واحدبردی شیخ؛ آرش زارع گاریزی؛ آمنه آورند
چکیده
علم هیدرولوژی اساس تصمیمگیری در منابع آب و ارزیابی خطرات مربوط به آن مانند سیل و خشکسالی و آلودگی است. علیرغم اهمیت حیاتی این علم برای جامعه، این زمینه علمی با کمبود شدید دادهها در قلمروهای مکانی و زمانی روبه رو است. در کشورهای جهان سوم و کمدرآمد به دلیل محدودیت دادهها و اطلاعات آماری و هزینهبر بودن فرایند پایش بیشتر ...
بیشتر
علم هیدرولوژی اساس تصمیمگیری در منابع آب و ارزیابی خطرات مربوط به آن مانند سیل و خشکسالی و آلودگی است. علیرغم اهمیت حیاتی این علم برای جامعه، این زمینه علمی با کمبود شدید دادهها در قلمروهای مکانی و زمانی روبه رو است. در کشورهای جهان سوم و کمدرآمد به دلیل محدودیت دادهها و اطلاعات آماری و هزینهبر بودن فرایند پایش بیشتر با کمبود دادهها مواجه هستند. لذا دادههای جمعآوری شده توسط جوامع محلی و داوطلب و پایش از طریق مردم یک روش موثر در این زمینه است. علم شهروندی بیانگر مشارکت بین محققان و جوامع داوطلب با هدف جمعآوری دادهها، تجزیه و تحلیل دادهها، توسعه دانش علمی، اشتراکگذاری اطلاعات و تشویق تعامل و تفاهم بین جوامع محلی و محیط طبیعی آنها است. مرور منابع نشان میدهد بهکارگیری علم شهروندی در هیدرولوژی و منابع آب نسبت به سایر رشتههای علمی از قبیل اکولوژی و نجوم محدودتر است، اما به دلیل اهمیت روزافزون منابع آب رو به افزایش است. نتایج تحقیقات نشان داده است درصورتیکه آموزش کافی به شهروندان داده شود، دادههای جمعآوری شده توسط شهروندان اعتبار قابل قبولی دارد. بنابراین باتوجه به پتانسیل علم شهروندی و گسترش تکنولوژیها میتوان به جمعآوری دادههای هیدرولوژیکی قابل اعتماد، به موقع و طولانی مدت دست یافت و در تصمیمگیری و مدیریت منابع آب استفاده نمود.
سعیده سامانی
چکیده
در کشور ایران با اقلیم خشک و نیمهخشک، استفاده بهینه از منابع آب یک امر ضروری به شمار میرود. به دلیل افزایش روزافزون جمعیت از یکسو و کاهش منابع آب زیرزمینی از سوی دیگر، ارزیابی کمی و محاسبات بیلان حوضههای آبریز، اهمیت بالایی دارد. گزارشهای بیلان منابع آب یکی از شاخصترین پروژههای مطالعاتی در مدیریت منابع آب ...
بیشتر
در کشور ایران با اقلیم خشک و نیمهخشک، استفاده بهینه از منابع آب یک امر ضروری به شمار میرود. به دلیل افزایش روزافزون جمعیت از یکسو و کاهش منابع آب زیرزمینی از سوی دیگر، ارزیابی کمی و محاسبات بیلان حوضههای آبریز، اهمیت بالایی دارد. گزارشهای بیلان منابع آب یکی از شاخصترین پروژههای مطالعاتی در مدیریت منابع آب کشور هستند و با وجود اهمیت بالای این مطالعات، مواردی وجود دارند که منجر به بروز خطا در فرآیند تهیه بیلان و نیز نتایج آن میگردد. ﻫﺪف این مطالعه، بررسی چالشهای محاسبات بیلان حوضهآبریز و شناسایی عواملی است که بیشترین عدمقطعیت و خطا را در محاسبات بیلان ایجاد مینمایند. در کل قابلاعتماد بودن برآورد بیلان با کاهش عدم قطعیت تصادفی و عدم قطعیت سیستماتیک همراه خواهد بود. کاهش عدمقطعیت تصادفی از طریق ایجاد یک بانک اطلاعاتی قابلاعتماد و تبدیل این بانک به یک ابزار مؤثر در ارزیابی بیلان صورت خواهد گرفت. همچنین کاهش عدمقطعیت سیستماتیک از طریق ایجاد دانش کافی در حیطه هیدروژئولوژی و هیدرولوژی در محدوده مورد مطالعه، کسب دانش کافی از شرایط مرزی، تفکیک مناسب زمانی-مکانی منطقه و محاسبات دقیق مؤلفههای ورودی بیلان از قبیل (بارندگی، تغذیه، تبخیر، برداشت و وضعیت آبیاری منطقه، محاسبه دقیق ضرایب نفوذ و..)، امکانپذیر خواهد بود.
ابراهیم اسماعیلی نژاد؛ کامران داوری
چکیده
محدودیت و چالشهای منابع آب تجدیدشونده و افزایش روز افزون تقاضا برای آب در بخشهای مختلف شهری و خدمات، توریسم، صنعت و کشاورزی، اهمیت و حساسیت مدیریت منابع آب را افزایش داده است. این حساسیت به ویژه در دورههای کمآبی، تأثیر بیشتری دارد. تجارب سالهای گذشته در مباحث مدیریت منابع آب، بازگوکنندۀ این است که اعمال مدیریت درست و صحیح ...
بیشتر
محدودیت و چالشهای منابع آب تجدیدشونده و افزایش روز افزون تقاضا برای آب در بخشهای مختلف شهری و خدمات، توریسم، صنعت و کشاورزی، اهمیت و حساسیت مدیریت منابع آب را افزایش داده است. این حساسیت به ویژه در دورههای کمآبی، تأثیر بیشتری دارد. تجارب سالهای گذشته در مباحث مدیریت منابع آب، بازگوکنندۀ این است که اعمال مدیریت درست و صحیح بر اساس اصول پایداری و افزایش بهرهوری آب، چالشها، محدودیتها و مشکلات ناشی از کمبود منابع آب را کاهش میدهد. در این راستا نظاممندسازی فرآیند تخصیص آب، راهکاری راهبردی و اقدامی اساسی جهت دستیابی به امنیت آبی و توسعه پایدار منابع آب تلقی میگردد. اما این نظاممندی تخصیص آب در ایران همواره با مشکلاتی (مسائل زیستمحیطی، درگیریهای بین مناطق بالادست و پاییندست و ...) همراه بوده که دوبار در سالهای 1382 و 1387 اصلاح شده است. با وجود اصلاحات و تغییرات در این نظامنامه، شاهد ناکارآمدی تخصیص آب در ایران هستیم؛ زیرا برای رسیدن به یک تعادل مطلوب در زمینه عرضه و تقاضای آب، که یک اصل مهم و حائز اهمیت در تخصیص و پایداری آب میباشد، فقط با مدیریتی که همه ابعاد(سیاسی، اقتصادی، اجتماعی) را در نظر بگیرد، میسر خواهد بود. در نتیجه در حال حاضر نظامنامه تخصیص آب در ایران نیاز به اصلاحاتی دارد تا علاوه بر در نظر گرفتن اهداف مهم «پایداری و بهرهوری آب» در نظامنامه تخصیص آب، چارچوب دقیقی برای تخصیص آب و کنترل برداشت تعیین شود.
فاطمه عسکری بزایه؛ رویا محمدزاده؛ یدالله آذرین فر
چکیده
منطقه منا شامل گروه ناهمگنی از کشورها با طیفی از کشورهای صادرکننده نفت با درآمد بالا در خلیج فارس تا کشورهای با درآمد متوسط و متوسط روبه پایین و کشورهای کمتر توسعه یافته میباشد. این منطقه بهعنوان یکی از بزرگترین واردکنندگان خالص مواد غذایی در جهان میباشد و با عدم قطعیتهای قابل توجه از جانب عرضه و تقاضا مواجه است. ...
بیشتر
منطقه منا شامل گروه ناهمگنی از کشورها با طیفی از کشورهای صادرکننده نفت با درآمد بالا در خلیج فارس تا کشورهای با درآمد متوسط و متوسط روبه پایین و کشورهای کمتر توسعه یافته میباشد. این منطقه بهعنوان یکی از بزرگترین واردکنندگان خالص مواد غذایی در جهان میباشد و با عدم قطعیتهای قابل توجه از جانب عرضه و تقاضا مواجه است. بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، بحران آب مهمترین چالشی است که خاورمیانه و شمال آفریقا دارای کمترین آمادگی برای مواجه با آن است. این مقاله با رویکرد مروری مخاطرات جهانی عمده، وضعیت منابع آب، مصرف و سیاستهای آب کشاورزی، بهرهوری آب مصرفی در تولید کشاورزی، اثرات تغییرات اقلیمی بر تولید و نظامهای کشاورزی در منطقه، آسیبپذیری کشاورزی دیم، تقسیمبندی کشورهای منا براساس چالشهای اصلی مدیریت آب، انواع مداخلات احتمالی با توجه به نظام کشاورزی و وضعیت منابع طبیعی کشورها را بررسی مینماید. در نهایت بر اساس نتایج، راهبردهای حفاظت از محیطزیست، مدیریت تخصیص آب و مدیریت خدمات آب برای کشورهای منطقه پیشنهاد شده است.
حمیدرضا قزوینیان؛ سعید فرزین؛ حجت کرمی؛ سید فرهاد موسوی
چکیده
در شهرهای مختلف ایران، مخازن متعددی جهت ذخیره آب وجود دارد. این مخازن برای ذخیره آب آبیاری در اراضی کشاورزی استفاده میشوند. استفاده نادرست از منابع آب، آلودگی منابع آب در اثر ورود فاضلابهای شهری، صنعتی و عوامل طبیعی نظیر تبخیر از سطح مخازن روباز آب منجر به هدررفتن آب در دسترس میشود. برای کاهش و یا جلوگیری از تبخیر آب مخازن ...
بیشتر
در شهرهای مختلف ایران، مخازن متعددی جهت ذخیره آب وجود دارد. این مخازن برای ذخیره آب آبیاری در اراضی کشاورزی استفاده میشوند. استفاده نادرست از منابع آب، آلودگی منابع آب در اثر ورود فاضلابهای شهری، صنعتی و عوامل طبیعی نظیر تبخیر از سطح مخازن روباز آب منجر به هدررفتن آب در دسترس میشود. برای کاهش و یا جلوگیری از تبخیر آب مخازن و استخرهای ذخیرهای راههای مختلفی مانند استفاده از مواد فیزیکی و شیمیایی ارائه شده است. یکی از مواد فیزیکی در کنترل تبخیر، پوششهای شناور ورقههای پلیاستایرن است. در این پژوهش، به بررسی میزان کاهش تبخیر آب از تشت تبخیر استاندارد کلرادو با اضافه نمودن ورقههای پلیاستایرن با ضخامت 3 میلیمتر، جرم 50 گرم در یک متر مربع، قیمت هر متر مربع 8000 ریال و پوشش 60 درصدی پرداخته شد. نتایج نشان داد این ماده عملکرد مناسبی در کنترل و کاهش تبخیر دارد. با انجام آزمایش از خردادماه تا شهریورماه 1397 به مدت 4 ماه در شهر سمنان، مشاهده شد، لایههای پلیاستایرن میتوانند بهطور متوسط تبخیر را حدود 44 درصد کاهش دهند. از دیگر مزیتهای این ماده ارزان بودن آن، دوام مناسب در برابر تابش خورشید (در حدود 3 سال) و محیط آب و عدم آلوده کردن آب میباشد.
مریم شرایعی؛ سید ابوالقاسم حقایقی مقدم
چکیده
با توجه به اهمیت آب که یکی از نخستین نیازهای زندگی بشری است و با توجه به این مسأله که ایران با متوسط بارندگی سالانه 240 میلیمتر و جمعیت 80 میلیون نفری آن، کشوری خشک و نیمهخشک بوده و با تنش آبی بسیار، مواجه میباشد؛ ضروری است تا حد امکان از هدررفت آب جلوگیری شود. یکی از این روشها، کنترل تبخیر از مخازن دخیره آب میباشد که به طرق مختلف ...
بیشتر
با توجه به اهمیت آب که یکی از نخستین نیازهای زندگی بشری است و با توجه به این مسأله که ایران با متوسط بارندگی سالانه 240 میلیمتر و جمعیت 80 میلیون نفری آن، کشوری خشک و نیمهخشک بوده و با تنش آبی بسیار، مواجه میباشد؛ ضروری است تا حد امکان از هدررفت آب جلوگیری شود. یکی از این روشها، کنترل تبخیر از مخازن دخیره آب میباشد که به طرق مختلف امکانپذیر است. تغییرات آبوهوایی کرۀ زمین نیز مزید برعلت شده و میزان تبخیر در چند دهۀ اخیر رو به افزایش بوده است؛ بطوریکه این پدیده گاهی میتواند بیش از 40 درصد از حجم آب ذخیره شده در دریاچۀ سد را کاهش دهد. در این پژوهش روشها و محصولات مختلف فیزیکی و شیمیایی کنترل تبخیر از سطح آب معرفی و معایب و مزایای هر یک بیان شده است. در انتها نیز روشها با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی1 از نظر اقتصادی، اجرایی و زیستمحیطی با یکدیگر مقایسه و اولویتبندی شدهاند.
سجاد چهره قانی؛ حجت حسین زاده قرهقشلاق؛ علیرضا عابدی
چکیده
برداشت بیرویه شن و ماسه از بستر رودخانهها مشکلات محیطزیستی فراوانی به همراه دارد. در این مقاله پیامدهای مخرب محیطزیستی برداشت بیرویه شن و ماسه از بستر رودخانه نازلوچای بررسی شده است. مطالعه کیفی و آنالیز فیزیکی و شیمیایی آب رودخانه نازلوچای در دو ایستگاه نمونهبرداری، نشاندهنده تاثیر منفی فعالیت کارگاههای ...
بیشتر
برداشت بیرویه شن و ماسه از بستر رودخانهها مشکلات محیطزیستی فراوانی به همراه دارد. در این مقاله پیامدهای مخرب محیطزیستی برداشت بیرویه شن و ماسه از بستر رودخانه نازلوچای بررسی شده است. مطالعه کیفی و آنالیز فیزیکی و شیمیایی آب رودخانه نازلوچای در دو ایستگاه نمونهبرداری، نشاندهنده تاثیر منفی فعالیت کارگاههای شن و ماسه است. بهطوریکه با افزایش میزان ذرات معلق از 20 به 98 میلیگرم در لیتر، میزان ذرات جامد معلق افزایش 5 برابری داشته و به تبع آن کدری آب در ایستگاه دوم 14 برابر شده است. کدری بیش از حد آب رودخانه نازلوچای و تهنشست لای و لجن در طبقات زیرین و همچنین ناپایداری بستر رودخانه در اثر برداشت شن و ماسه سبب شده است، جمعیت گیاهان آبزی نظیر جلبکها و ماکروفیتها به شدت کاهش یافته و حتی به مرز نابودی برسد. از دیگر پیامدهای محیطزیستی کاهش کیفیت تفریحی، ورزشی، توریستی چشمانداز رودخانه نازلوچای، فرسایش بستر و ساحل رودخانه و بسیاری از عوامل دیگر را میتوان نام برد. در حال حاضر کارخانه ماسهشویی آببند نازلوچای با 1800 تن خوراک روزانه و مصرف بیش از 1650 مترمکعب آب تازه، حدود 1500 تن شن و ماسه دانهبندی شده تولید میکند. پساب این کارخانه ماسهشویی با درصد جامد حدود 10-15 درصد در محل یکی از گودهای برداشت مصالح بهعنوان سد باطله و رسوبگیر تخلیه میشود. در صورت استفاده این کارخانه از سیستم تیکنر برای آبگیری پساب و استفاده مجدد از آب برگشتی، درصد جامد پساب خروجی حدود 45 درصد و میزان آب مصرفی آن حدود 450 متر مکعب خواهد بود که به 27 درصد وضعیت مصرف فعلی کاهش مییابد. همچنین اگر سیستم باطله خمیری در این کارخانه بهکار گرفته شود، مقدار مصرف آب تنها حدود 220 مترمکعب در روز خواهد بود که فقط 13 درصد مصرف کنونی است.
عماد محجوبی
چکیده
تجربه پنج دهه اعمال قوانین و برنامههای متعدد کنترل آلودگی بیانگر این واقعیت است که دستیابی به استانداردهای کیفی آب، صرفاً از طریق کنترل منابع نقطهای امکانپذیر نخواهد بود. طراحی برنامههای انتشار با هدف مدیریت منابع غیرنقطهای در کنار منابع نقطهای، میتواند به عنوان راهکاری برای رویارویی با این شرایط مطرح گردد. در این رابطه ...
بیشتر
تجربه پنج دهه اعمال قوانین و برنامههای متعدد کنترل آلودگی بیانگر این واقعیت است که دستیابی به استانداردهای کیفی آب، صرفاً از طریق کنترل منابع نقطهای امکانپذیر نخواهد بود. طراحی برنامههای انتشار با هدف مدیریت منابع غیرنقطهای در کنار منابع نقطهای، میتواند به عنوان راهکاری برای رویارویی با این شرایط مطرح گردد. در این رابطه شناسایی عوامل بروز عدم قطعیتهای موجود در تخمین میزان انتشار آلودگی منابع غیرنقطهای اهمیت فراوانی دارد. رویکرد بازار تجارت مجوزهای تخلیه آلودگی میان منابع نقطهای و غیر نقطهای، و پیادهسازی آن در قالب یک ساختار بازار مناسب، میتواند به عنوان یک ابزار مدیریتی کارا در لحاظ عدم قطعیتهای ذاتی منابع غیر نقطهای، و نیز پوشش کاستیهای قوانین در این بخش، مطرح شود. اختلاف قابل توجه در هزینههای حاشیهای کنترل آلودگی منابع غیر نقطهای با منابع نقطهای، موجبات افزایش جذابیت این بازارها را فراهم میآورد. توجه به نوع مبادله و تعیین بهینه نسبت تجارت نیز عوامل افزایش تمایل به مشارکت در چنین بازارهایی هستند. از طرفی ساختارهای بازار تجارت کیفیت آب، نقش اساسی در شکلگیری مبادلات میان منابع نقطهای و غیر نقطهای دارند. ساختارهای ممکن برای پیادهسازی بازار تجارت کیفیت آب عبارتاند از: بازار بورس، مذاکرات دوجانبه و اتاق تهاتر. بررسی ویژگیهای کلیدی این ساختارها از جنبههای بهرهوری بازار و قابلیت اطمینان کارآمدی زیستمحیطی حاکی از عدم کارایی لازم ساختار بازار بورس در پیادهسازی بازار میان منابع نقطهای و غیر نقطهای است. از سوی دیگر هزینههای تراکنشی و هزینه سرمایهگذاری اولیه به عنوان ویژگیهای اصلی بهرهوری ساختارهای بازار مذاکرات دوجانبه و اتاق تهاتر هستند.
مرجان قوچانیان؛ محمد فشائی
دوره 7، شماره 2 ، شهریور 1399، صفحه 82-87
چکیده
هر سیستم منابع-مصارف آب از زیرسیستمهای متعددی تشکیل شده است. این زیرسیستمها تعاملات و بازخوردهای درهمتنیده و پویایی دارند. انسجام پایایی سیستمهای منابع آب معمولاً بهطورطبیعی برقرار است. اما گستردهشدن دخالت انسان در یک قرن اخیر، اثرات منفی بر منابع آب داشته و پایایی این سیستمها را دچار مخاطره کرده است. اکنون قواعد ...
بیشتر
هر سیستم منابع-مصارف آب از زیرسیستمهای متعددی تشکیل شده است. این زیرسیستمها تعاملات و بازخوردهای درهمتنیده و پویایی دارند. انسجام پایایی سیستمهای منابع آب معمولاً بهطورطبیعی برقرار است. اما گستردهشدن دخالت انسان در یک قرن اخیر، اثرات منفی بر منابع آب داشته و پایایی این سیستمها را دچار مخاطره کرده است. اکنون قواعد حاکم بر برداشتها و مصارف آب نقش مهمی در بقاء منابع آب دارند. درواقع، اثربخشی این قواعد و تبعیت بخش انسانی (مسئولین، آببران و ...) از آن، میتواند موجب پایایی سیستم گردد. اما برای اصلاح یک سیستم (رفع کاستیها و ارتقاء اثربخشی)، مدیریت نیازمند ارزیابی سیاستها و استراتژیهای خویش است. لذا، نظام ارزیابی باید طراحی و پیادهسازی شود.اما منظور از نظام ارزیابی چیست؟ در این مقاله سعی شده تا ارتباط ارگانیک نظام ارزیابی (از داده تا تصمیم) با مدیریت شرح داده شود. به نظر میآید، امروزه در ایران باید بر مفاهیم و اهمیت سنجش و پایش و بیش از آن بر نقش اصولی این دادهها در مدیریت، تاکید شود. زیرا برای مدیریت یکپارچه منابع آب، نظام ارزیابی نقشی حیاتی دارد. دادههای اندازهگیری شده نه تنها بایستی موثق و کافی باشند، بلکه باید متناسب با نیازهای مدیریتی (درسطوح مختلف) باشند. بنابراین این مقاله به موضوعات «توسعه پایا و منابع آب»، «طرح و برنامه پایش منابع و مصارف آب»،«نقش معیارها/نشانگرها/شاخصها در نظام ارزیابی»، به عنوان ابزار الزامی در توسعه یک نظام ارزیابی هدفمند برای افزایش توان تصمیمگیری مدیران در حوزه منابع آب پرداخته است. در این مسیر، مدل مفهومی این نظام ارزیابی برای مدیریت منابع-مصارف آب، به اختصار ارائهشدهاست.
انجمن علمی علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد
دوره 7، شماره 2 ، شهریور 1399، صفحه 88-90
چکیده
رویداد آب مشهد متشکل از سومین جشنواره ملی فناوریهای نوین آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست، هشتمین کنفرانس ملی مدیریت منابع آب ایران و نوزدهمین کنفرانس ملی هیدرولیک ایران در بهمن ماه 1399 در مشهد مقدس (دانشگاه فردوسی) برگزار خواهد شد. جهت کسب اطلاعات بیشتر میتوانید به صفحه هر رویداد مراجعه فرمائید. سومین جشنواره ملی فناوریهای نوین: ...
بیشتر
رویداد آب مشهد متشکل از سومین جشنواره ملی فناوریهای نوین آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست، هشتمین کنفرانس ملی مدیریت منابع آب ایران و نوزدهمین کنفرانس ملی هیدرولیک ایران در بهمن ماه 1399 در مشهد مقدس (دانشگاه فردوسی) برگزار خواهد شد. جهت کسب اطلاعات بیشتر میتوانید به صفحه هر رویداد مراجعه فرمائید. سومین جشنواره ملی فناوریهای نوین: https://nwlsm.ir/events/inn/ نوزدهمین کنفرانس هیدرولیک ایران: https://nwlsm.ir/events/hyd/ هشتمین کنفرانس ملی مدیریت منابع آب ایران: https://nwlsm.ir/events/res/