مدیریت آب و اقتصاد
سحر صفرپور؛ مجید مداح
چکیده
آب به‌عنوان یک پیش‌نیاز در توسعه و بقای نسل بشر اهمیت دارد و نقش اساسی در تأمین و دستیابی به اهداف و الویت‌های اجتماعی، اقتصادی و محیطزیستی هر کشوری ایفا می‌کند. با ادامه روند نامطلوب وضعیت منابع آبی در سطح جهان و پیش‌بینی تداوم بحران آب، مسأله کمبود آب به‌طور پیوسته در حال افزایش است. در این چارچوب، این مقاله تلاش دارد ابعاد ...
بیشتر
آب به‌عنوان یک پیش‌نیاز در توسعه و بقای نسل بشر اهمیت دارد و نقش اساسی در تأمین و دستیابی به اهداف و الویت‌های اجتماعی، اقتصادی و محیطزیستی هر کشوری ایفا می‌کند. با ادامه روند نامطلوب وضعیت منابع آبی در سطح جهان و پیش‌بینی تداوم بحران آب، مسأله کمبود آب به‌طور پیوسته در حال افزایش است. در این چارچوب، این مقاله تلاش دارد ابعاد مختلف فقر آب شامل نیروهای محرک، فشار، وضعیت و اثر، عوامل مؤثر بر آن را بررسی و با استفاده از رویکرد مدلسازی معادلات ساختاری- روش حداقل مربعات جزئی (PLS-SEM) در سال 1398 را شناسایی نماید. نتایج بهدست آمده از تخمین مدل نشان میدهند 1- نیروهای محرک اثر مثبت و معناداری روی سازههای فشار و اثر فقر آبی در سطح استان‌های کشور دارند، 2- سازه فشار اثر منفی و معناداری روی وضعیت فقر آبی دارد و 3- سازه وضعیت که بیانکننده تغییرات محیطزیستی است اثر منفی و معناداری بر روی اثرات فقر آبی دارد. همچنین در میان عوامل مؤثر بر فقر آبی در سال 1398 متغیرهای تعداد پزشکان در هر ده هزار نفر با ضریب 0.934، نسبت اراضی زیر کشت آبی به کل زمینهای زیر کشت با ضریب 0.893، مصرف آب شرب کل با ضریب 0.888 و پدیدههای بیابانی با ضریب 1 مهمترین عوامل اثرگذار بهشمار میآیند.
آب، اکوسیستم و محیط‌زیست
آذر زرین؛ عباسعلی داداشی رودباری
چکیده
امنیت آبی شامل استفاده پایدار و حفاظت از سامانههای آبی، حفاظت در برابر مخاطرات مرتبط با آب، توسعه پایدار منابع آب و حفاظت از عملکردها و خدمات آب برای انسان و محیط‌زیست است. جهت بررسی امنیت آبی در دهههای گذشته از مدل امنیت آبی WSIM-GLDAS و جهت بررسی آب ذخیره در دسترس از دادههای ماهواره GRACE استفاده شد. سپس یک مدل همادی با ...
بیشتر
امنیت آبی شامل استفاده پایدار و حفاظت از سامانههای آبی، حفاظت در برابر مخاطرات مرتبط با آب، توسعه پایدار منابع آب و حفاظت از عملکردها و خدمات آب برای انسان و محیط‌زیست است. جهت بررسی امنیت آبی در دهههای گذشته از مدل امنیت آبی WSIM-GLDAS و جهت بررسی آب ذخیره در دسترس از دادههای ماهواره GRACE استفاده شد. سپس یک مدل همادی با استفاده از مدل‌های CMIP6 تولید و تغییرات آینده دما و تبخیر-تعرق پتانسیل (PET) در متوسط پهنهای کشور تحت سناریوهای SSP بررسی شد. نتایج نشان داد آب ذخیره در دسترس طی دو دهه گذشته در ایران روند کاهشی داشته است. برونداد مدل امنیت آبی نشان داد دوره بازگشت کمبود آب در کل کشور منفی است. پایینترین مقدار با 10/1- در نیمه شرقی و مناطق مرکزی کشور دیده می‌شود که نشان‌دهنده امنیت آبی پایین در این مناطق است. پیشنگریهای اقلیمی نشان از روند افزایشی قابل توجه دما (0/78 درجه سلسیوس/دهه تحت سناریو SSP5-8.5) و تبخیر-تعرق (153/5 میلیمتر/دهه تحت سناریو SSP5-8.5) در کشور دارد. برای افزایش امنیت آبی نیاز به اتخاذ استراتژی‌های سازگاری مؤثری است که هدف از آن افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک (آب سبز) و کاهش فرسایش خاک بهمنظور افزایش کیفیت خاک و حفظ ظرفیت ذخیره‌سازی مخازن (آب آبی) است. بنابراین در برنامه‌های آینده کشور باید استراتژی‌های سازگاری با تغییر اقلیم و تأثیر آن بر توزیع مجدد آب از آب سبز به آب آبی و پیامدهای بلندمدت اجتماعی-اقتصادی تغییر اقلیم در نظر گرفته شود.
ریسک، پایداری و تاب‌آوری
آذر زرین؛ عباسعلی داداشی رودباری
چکیده
مدیریت ریسک اقلیمی (CRM) رویکردی سازمان یافته از ترکیب رخدادها، روندها، پیشبینیها و پیشنگریهای اقلیمی در تصمیم گیریهای مرتبط با توسعه برای به حداکثررساندن منافع و به حداقل رساندن آسیبها یا زیانهای احتمالی است. تغییر اقلیم ماهیت مخاطرات را تغییر و پیرو آن عدم قطعیت رخداد مخاطرات را افزایش داده و در نتیجه ...
بیشتر
مدیریت ریسک اقلیمی (CRM) رویکردی سازمان یافته از ترکیب رخدادها، روندها، پیشبینیها و پیشنگریهای اقلیمی در تصمیم گیریهای مرتبط با توسعه برای به حداکثررساندن منافع و به حداقل رساندن آسیبها یا زیانهای احتمالی است. تغییر اقلیم ماهیت مخاطرات را تغییر و پیرو آن عدم قطعیت رخداد مخاطرات را افزایش داده و در نتیجه شیوه‌های مرسوم مدیریت بحران را وادار به بازتعریف می‌نماید. تجربه تاریخی رخداد مخاطرات اقلیمی همانند آنچه امروزه در ایران به شکل سیلهای ویرانگر و خشکسالیهای مداوم شاهد آن هستیم ممکن است دیگر مبنای مناسبی برای مدیریت بحران نباشد. بنابراین اگر خواهان آن باشیم که توسعه بر مبنای سازگاری باشد، باید روندهای قابل مشاهده و پیشنگریهای بلندمدت توسط مدل‌های اقلیمی را در نظر گرفت. شاخص جهانی ریسک اقلیمی (CRI) یکی از مواردی است که در این مقاله بررسی شد. نمره شاخص CRI ایران در سال 2019، 27 و رتبه جهانی CRI آن 18 بوده است که درکنار افزایش قابل توجه نسبت به میانگین بیست ساله (2019-2000) نشان دهنده ریسک اقلیمی زیاد ایران است. بر همین اساس برنامه‌های سازگاری ملی (NAPs) همانند برقراری نظام مدیریتی سازگار با تغییر اقلیم، برنامه مدیریت خشکسالی و بهبود بهره‌وری آب باید اساس برنامهریزیهای کلان کشور همچون برنامه‌های ملی آمایش سرزمین باشد.
آذر زرین؛ عباسعلی داداشی رودباری
دوره 8، شماره 4 ، اسفند 1400، ، صفحه 119-124
چکیده
تغییرات در شدت و فراوانی بارش، از جمله رخدادهای فرین، بیشترین تأثیر را بر مدیریت منابع آب و مدیریت ریسک سیلاب دارد. از آنجایی که ایران در یک منطقه خشک و نیمه خشک جهان قرار گرفته است، اطلاعات بیشتری در مورد تغییرات گذشته و احتمالی آینده در خصوص بارش‌های فرین مورد نیاز است. این تحقیق با هدف بررسی روزهای همراه با بارش سنگین در ایران ...
بیشتر
تغییرات در شدت و فراوانی بارش، از جمله رخدادهای فرین، بیشترین تأثیر را بر مدیریت منابع آب و مدیریت ریسک سیلاب دارد. از آنجایی که ایران در یک منطقه خشک و نیمه خشک جهان قرار گرفته است، اطلاعات بیشتری در مورد تغییرات گذشته و احتمالی آینده در خصوص بارش‌های فرین مورد نیاز است. این تحقیق با هدف بررسی روزهای همراه با بارش سنگین در ایران از سری مدل‌های سامانه زمین EC-Earth3 با تفکیک افقی 7/0 درجه قوسی با پیکربندی‌های مختلف که در پروژه CMIP6 مشارکت یافته‌اند، انجام شده است. یک مدل همادی از سه مدل EC-Earth3،اEC-Earth3-Veg و EC-Earth3-CC با روش میانگین وزنی با رویکرد مستقل (IWM) تولید شد. جهت بررسی روزهای همراه با بارش سنگین از شاخص R10mm توصیه شده توسط کارگروه تخصصی در زمینه تغییر اقلیم و شاخص‌های فرین (ETCCDI) استفاده شد. شاخص R10mm با سناریوهای خوش‌بینانه (SSP1-2.6)، حد واسط (SSP2-4.5)، بدبینانه (SSP3-7.0) و خیلی بدبینانه (SSP5-8.5) در دوره تاریخی (2014-1990) و سه دوره 25 ساله شامل دوره‌های آینده نزدیک (2050-2026)، آینده میانی (2075-2051) و آینده دور (2100-2076) محاسبه شد. شاخص R10mm در شش حوضه آبخیز درجه یک بررسی شد. نتایج نشان داد که بیشینه این شاخص با 14/36 روز در حوضه دریای خزر و کمینه آن با 1/45 روز در حوضه مرزی شرق ایران دیده می‌شود و بارش سنگین در ایران تحت شرایط تغییر اقلیم آینده افزایش خواهد داشت. بیشینه افزایش روزهای همراه با بارش سنگین تحت سناریوهای SSP3-7.0 و SSP5-8.5 به‌ترتیب در سه حوضه دریای خزر، دریاچه ارومیه و قره‌قوم دیده شد. همچنین این شاخص در متوسط پهنه ای کشورحداقل افزایش 2/97 درصدی و حداکثر 18/22 درصدی را نشان داد. افزایش رخداد بارش سنگین در آینده ممکن است منجر به افزایش خطر سیل شده و دسترسی به منابع آب را نیز در ایران با مشکلاتی مواجه نماید.
مدیریت آب و اقتصاد
نادر مالکی؛ رضا شاکری بستان آباد؛ محسن صالحی کمرودی؛ سعیده سیدآبادی
چکیده
خشکسالی و کم آبی در ایران یک واقعیت اقلیمی است و باتوجه به روند روزافزون نیاز بخش‌های مختلف به آب بهویژه بخش کشاورزی، مشکل خشکسالی در سالهای آینده حادتر خواهد شد. این در حالی است که رویکرد حفظ امنیت آبی در سیاست‌های توسعه کشور بهویژه در بخش کشاورزی کمتر دیده می‌شود و سیاستگذاری توسعه در ایران ...
بیشتر
خشکسالی و کم آبی در ایران یک واقعیت اقلیمی است و باتوجه به روند روزافزون نیاز بخش‌های مختلف به آب بهویژه بخش کشاورزی، مشکل خشکسالی در سالهای آینده حادتر خواهد شد. این در حالی است که رویکرد حفظ امنیت آبی در سیاست‌های توسعه کشور بهویژه در بخش کشاورزی کمتر دیده می‌شود و سیاستگذاری توسعه در ایران منجر به تهدید منابع آب کشور شده و برقراری امنیت آبی را در کشور با چالش جدی مواجه نموده است. از این رو مدیریت منابع آبی و چگونگی بهکارگیری آن در ایران نیازمند بازنگری جدی است و ضروری است منابع آب مناطق مختلف از لحاظ فاکتورهای فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی مورد سنجش مستمر قرار گرفته و براساس آن سیاست‌های توسعهای صورت پذیرد. از این رو هدف مطالعه حاضر بررسی وضعیت امنیت آبی استان‌های کشور در سالهای 1390 و 1395 براساس شاخص‌های امنیت آبی و شناسایی مهمترین متغیرهای موثر برآن است. به این منظور ابتدا با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی و نظرات کارشناسان و پژوهشگران اهمیت نسبی شاخص‌های امنیت آبی تعیین شد و با استفاده از روش‌های تحلیل چند معیاره شاخص ترکیبی امنیت آبی استان‌های ایران در سالهای 1390 و 1395 ساخته شد. براساس نتایج استان‌های خوزستان، تهران، آذربایجان شرقی، کردستان و مازندران در وضعیت بهتر و استان‌های قم، یزد، کرمان و سیستان و بلوچستان در وضعیت بدتری از نظر امنیت آبی نسبت به سایر استان‌های کشور دارند.
ریسک، پایداری و تاب‌آوری
آذر زرین؛ عباسعلی داداشی رودباری
دوره 8، شماره 1 ، خرداد 1400، ، صفحه 107-112
چکیده
مدیریت ریسک در واقع پیشگیری، برنامه‌ریزی و ارزیابی برای کاهش و به حداقل رساندن عواقب احتمالی بحران‌هاست که از طریق برنامه‌ریزی حاصل می‌شود. اولین گام برای مقابله با بحران خشکسالی در نواحی مختلف کشور و تعدیل اثرات آن، شناخت و درک واقعیت خشکسالی به ویژه اثرات متقابل پیامدها و علل چندگانه آن است. خشکسالیِ گستردۀ بهار 1400 در ایران، ...
بیشتر
مدیریت ریسک در واقع پیشگیری، برنامه‌ریزی و ارزیابی برای کاهش و به حداقل رساندن عواقب احتمالی بحران‌هاست که از طریق برنامه‌ریزی حاصل می‌شود. اولین گام برای مقابله با بحران خشکسالی در نواحی مختلف کشور و تعدیل اثرات آن، شناخت و درک واقعیت خشکسالی به ویژه اثرات متقابل پیامدها و علل چندگانه آن است. خشکسالیِ گستردۀ بهار 1400 در ایران، نمادی از رویدادهای اقلیمی فرین تحت شرایط تغییر اقلیم است که چالش‌های پیچیده تأمین آب را برای مصارف رقابتی در مناطق مختلف در زمان کمبود شدید برجسته می‌کند. نگرانی روزافزونی در مورد ناکارآمدی شیوه‌های کنونی مدیریت خشکسالی که عمدتاً مبتنی بر مدیریت بحران است، افزایش یافته است. این روش‌ها واکنش‌پذیر هستند و بنابراین فقط علائم (تأثیرات) خشکسالی را بررسی می‌کنند و از بررسی علل اصلی آسیب‌پذیری‌های مرتبط با اثرات آن، غافل‌اند. از طریق اتخاذ سیاست‌های ملی خشکسالی که متمرکز بر مدیریت ریسک هستند و با ارائه برنامه‌های کاهش اثرات خشکسالی یا آمادگی در سطوح مختلف، می‌توان ظرفیت مقابله با خشکسالی را در سطح کشور بهبود بخشید. اکنون زمان اتخاذ رویکردی است که بر اساس آن بتوان بر کاهش خطر خشکسالی تأکید کرد، با توجه به اثرات پیچیده خشکسالی و افزایش فراوانی، شدت و توالی زمانی رخدادهای خشکسالی همراه با تغییر اقلیم نیاز است تا شناختی صحیح از این پدیده مخرب اقلیمی داشت. در این یادداشت، مفاهیم اساسی خشکسالی، اصول و اهداف سیاست‌های خشکسالی و روند برنامه‌ریزی خشکسالی که در تهیه برنامه‌های تعدیل اثرات خشکسالی موثر است، مورد بحث واقع می‌شود.
مرتضی تهامی پور زرندی؛ محمد قربانی
چکیده
حدود یک دهه است که تجارت آب مجازی به عنوان ابزاری برای ارتقای بهره وری آب و کمک به رفع محدودیت‌های منطقه‌ای منابع آب در راستای ایجاد امنیت آبی و غذایی مطرح شده است. این ابزار گرچه مختص مناطق خاصی از جهان از نظر وضعیت اقلیمی نیست، ولی برای کشورهایی که با محدودیت و بحران منابع آب مواجه هستند اهمیت مضاعفی دارد. بخش صنعت و معدن کشور ما ...
بیشتر
حدود یک دهه است که تجارت آب مجازی به عنوان ابزاری برای ارتقای بهره وری آب و کمک به رفع محدودیت‌های منطقه‌ای منابع آب در راستای ایجاد امنیت آبی و غذایی مطرح شده است. این ابزار گرچه مختص مناطق خاصی از جهان از نظر وضعیت اقلیمی نیست، ولی برای کشورهایی که با محدودیت و بحران منابع آب مواجه هستند اهمیت مضاعفی دارد. بخش صنعت و معدن کشور ما در حال حاضر سهم قابل توجهی از مصارف آب را در اختیار ندارد ولی از یک طرف تجربه توسعه صنعتی کشورهای جهان نشان می دهد که سهم بخش نامبرده از مصارف آب در طول زمان به شدت افزایشی بوده است و از طرف دیگر، بخش قابل توجهی از محصولات تجاری کشور را کالای این بخش تشکیل می دهند. بنابراین، توجه به مدیریت منابع و مصارف آب در این بخش حائز اهمیت است. از این‌رو، هدف مطالعه حاضر استفاده از رویکرد تجارت آب مجازی برای تعیین ردپای آب کشور در بخش صنعت و معدن و تعیین سهم هر یک از فعالیت های مختلف صنعتی و معدنی در صادرات و واردات آب مجازی است. برای این منظور رهیافت شاخص های فنی- پایه برای اندازه گیری آب مجازی به تفکیک کدهای دو رقمی ISIC در بخش صنعت و معدن مورد استفاده قرار گرفته است. اطلاعات مورد نیاز از طرح آمارگیری از کارگاه‌های صنعتی ده نفر کارکن و بیشتر، طرح آمارگیری از معادن در حال بهره‌برداری کشور و سالنامه آمار بازرگانی خارجی برای دوره زمانی ۹۲-۱۳۸7 استخراج شده است. نتایج نشان داد که کشور ایران در بخش صنعت واردکننده خالص و در بخش معدن صادرکننده خالص آب مجازی می‌باشد. در بخش معدن بیشترین حجم صادرات و واردات آب مجازی مربوط به گروه استخراج سنگ های فلزی و در بخش صنعت احجام متناظر مربوط به صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی است. یافته های بدست آمده در این مطالعه، اطلاعاتی را فراهم می کند که می‌تواند در بهبود تراز تجاری آب در فعالیت های صنعتی و معدنی مورد استفاده قرار گیرد و از طریق تغییر در ترکیب کالاهای صنعتی و معدنی قابل تجارت به مدیریت منابع آب در این بخش ها کمک نماید.
