انتقال آب و سازه های آبی
کاظم اسماعیلی
دوره 11، شماره 3 ، آذر 1403
چکیده
در دهه اخیر، برای تأمین بخشی از آب مورد نیاز صنعت و شرب از طریق شیرین‌سازی آب دریا (جنوب ایران)، پروژه‌های عظیمی طراحی و اجرا شده است که بخشی از آن‌ها به اتمام رسیده و بخشی هنوز در ابتدا یا میانۀ راه است. از زمان مطرح‌شدن چنین طرح‌هایی، متخصصین و متولیان نظرات متفاوتی را در این خصوص ارائه نمودند که برای بررسی اجمالی این نظرات می‌توان ...
بیشتر
در دهه اخیر، برای تأمین بخشی از آب مورد نیاز صنعت و شرب از طریق شیرین‌سازی آب دریا (جنوب ایران)، پروژه‌های عظیمی طراحی و اجرا شده است که بخشی از آن‌ها به اتمام رسیده و بخشی هنوز در ابتدا یا میانۀ راه است. از زمان مطرح‌شدن چنین طرح‌هایی، متخصصین و متولیان نظرات متفاوتی را در این خصوص ارائه نمودند که برای بررسی اجمالی این نظرات می‌توان آن‌ها را در چند قسمت تفکیک نمود.
انتقال آب و سازه های آبی
داودرضا عرب
دوره 11، شماره 3 ، آذر 1403
چکیده
قبل از هرگونه تصمیم‌گیری در مورد انتقال آب، لازم است به‌طور دقیق هزینه‌ها و فواید این طرح برای هر منطقه ارزیابی شود و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن تعیین شود. لازم است ارزش اقتصادی آب در هر منطقه، با در نظر گرفتن عوامل بازار و نیز نیازهای توسعه‌ای، به‌عنوان معیاری برای سنجش توجیه‌پذیری اقتصادی این طرح در نظر گرفته شود. متأسفانه ...
بیشتر
قبل از هرگونه تصمیم‌گیری در مورد انتقال آب، لازم است به‌طور دقیق هزینه‌ها و فواید این طرح برای هر منطقه ارزیابی شود و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن تعیین شود. لازم است ارزش اقتصادی آب در هر منطقه، با در نظر گرفتن عوامل بازار و نیز نیازهای توسعه‌ای، به‌عنوان معیاری برای سنجش توجیه‌پذیری اقتصادی این طرح در نظر گرفته شود. متأسفانه تاکنون در ایران، تصمیم‌گیری در مورد طرح‌های انتقال آب عمدتاً بر اساس حمایتهای دولتی یا فشارهای سیاسی صورت گرفته است و ارزیابی جامع اقتصادی و اجتماعی این طرح‌ها بهاندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته است.
آب، اکوسیستم و محیط‌زیست
امیرعلی برومند؛ سعید کریمی
چکیده
مرور درس‌آموخته‌های حاصل از مطالعات راهبردهای «نرم» و «سخت» مدیریت منابع آبی از مهمترین کارویژه‌های محیط پژوهان به شمار می‌رود. پژوهش حاضر با رویکرد کیفی مبتنی بر پارادایم تفسیرگرایی اجتماعی، با استفاده از روش «سنتزپژوهی» اثرات بوم‌شناختی، اقتصادی و اجتماعی اجرای طرح‌های انتقال آب را بررسی نمود. جامعه مورد ...
بیشتر
مرور درس‌آموخته‌های حاصل از مطالعات راهبردهای «نرم» و «سخت» مدیریت منابع آبی از مهمترین کارویژه‌های محیط پژوهان به شمار می‌رود. پژوهش حاضر با رویکرد کیفی مبتنی بر پارادایم تفسیرگرایی اجتماعی، با استفاده از روش «سنتزپژوهی» اثرات بوم‌شناختی، اقتصادی و اجتماعی اجرای طرح‌های انتقال آب را بررسی نمود. جامعه مورد مطالعه، پژوهش‌های ارزیابی اثرات طرح‌های انتقال آب در ایران و جهان به زبان‌های فارسی و انگلیسی در دو دهه قبل بود که نمونه‌گیری از آن با در نظر گرفتن دو معیار کلیدی «حداکثر تنوع» و «رسیدن به نقطه اشباع نظری» در کنار اعمال محدودیت‌هایی نظیر سال انتشار، اشاره دقیق به موضوع در عنوان، چکیده و یا واژگان کلیدی، کیفیت تحقیق و مرتبط بودن، 59 مقاله تعیین شد. سپس متن مقالات به دقت بررسی و در سه مرحله کدگذاری شد. یافته‌های پژوهش نشان داد مهمترین تاثیرات بوم‌شناختی این طرح‌ها عبارتند از «خشک شدن چشمه‌ها و نابودی دریاچه‌ها»، «افت تراز آب زیرزمینی و تشدید فرونشست زمین» و «کاهش پتانسیل سرزمین برای فعالیت‌های کشاورزی». مهمترین تاثیرات اجتماعی این طرح‌ها «افزایش اضطراب اجتماعی»، «کاهش امنیت اجتماعی»، «تضعیف شبکه‌های اجتماعی»، «افزایش مهاجرت به کلانشهرها» و «اعتمادزدایی نسبت به مسئولان» است. همچنین مهمترین تاثیرات اقتصادی این طرح‌ها عبارتند از «افزایش خسارت‌های اقتصادی ناشی از تخریب منابع طبیعی و محیط‌زیست»، «کاهش رفاه اقتصادی روستاییان» و «کاهش ظرفیت دامپروری». برای اعتبارسنجی یافته‌ها، از نقل قول‌های مستقیم متن مقالات برگزیده استفاده شد. در مرحله آخر، کدهای محوری و گزینشی منجر به ارائه طرح‌واره مفهومی پژوهش حاضر شد و مدل مفهومی نهایی از سوی 4 خبره بازبینی و پس از اصلاح، نهایی‌سازی شد.
انتقال آب و سازه های آبی
ندا پوستی زاده؛ داود حری؛ رامین رامشی
چکیده
دسترسی به آب شرب یکی از مهمترین نیازهای بشری و حقوق شهروندی است. به همین دلیل تأمین، انتقال، تصفیه و توزیع آب شرب به منظور رفع نیازهای آب مشترکین شهری و روستایی یکی از وظایف اولیه و اولویت‌های هر دولتی است. طرح انتقال آب غدیر خوزستان با هدف آبرسانی به شهرهای مرکزی، غرب و جنوب‌غرب استان خوزستان به عنوان بزرگترین طرح انتقال آب ...
بیشتر
دسترسی به آب شرب یکی از مهمترین نیازهای بشری و حقوق شهروندی است. به همین دلیل تأمین، انتقال، تصفیه و توزیع آب شرب به منظور رفع نیازهای آب مشترکین شهری و روستایی یکی از وظایف اولیه و اولویت‌های هر دولتی است. طرح انتقال آب غدیر خوزستان با هدف آبرسانی به شهرهای مرکزی، غرب و جنوب‌غرب استان خوزستان به عنوان بزرگترین طرح انتقال آب در ایران اهمیت زیادی دارد. براین‌اساس، مطالعه حاضر به مسأله بهره‌برداری از طرح انتقال آب غدیر خوزستان برای استمرار آبرسانی در شرایط پدافندی با استفاده از شبیه‌سازی هیدرولیکی در محیط نرم‌افزار WaterGEMS میپردازد. برای این منظور ابتدا مدل هیدرولیکی سامانه انتقال آب مورد بررسی، در نرم‌افزار هیدرولیکی تهیه و واسنجی شد. در مرحله دوم، کیفیت آب ارسالی و سپس راهکاری جهت حفظ پایداری انتقال آب در شرایط اضطراری و پدافندی بررسی شد. مقایسه نتایج کیفی نشان داد استقرار تلمبه‌خانه غدیر شمالی و جایگزین کردن سد دز به جای سد کرخه به عنوان منبع جدید تأمین آب سامانه انتقال آب غدیر، تأثیر بسزایی در بهبود کیفیت آب انتقالی و مطابق با استاندارد کیفیت آب‌های ایران خواهد داشت به طوریکه میزان EC آب ارسالی حدود 68 درصد کاهش می‌یابد. همچنین بر اساس راهکار پیشنهادی در این پژوهش، در شرایط اضطراری و خاموش شدن موقت ایستگاه اصلی که وظیفه پمپاژ 90 درصد از کل حجم آب مورد نیاز شهرهای مورد نظر را بر عهده دارد، می‌توان 60 درصد از حجم این آب را از طریق تلمبه‌خانه غدیر شمالی برای استمرار آبرسانی تأمین کرد.
انتقال آب و سازه های آبی
فرشاد علیپور نصیرمحله؛ رسول میرعباسی نجف آبادی؛ علی ترابی حقیقی
چکیده
مدیریت منابع آبی مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان به علت عدم تطابق مکانی و زمانی میان عرضه و تقاضای آب با چالش‌های فراوانی روبهرو است. از جمله راهکارهای غلبه براین چالش‌ها، اجرای طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای بوده است. اما این طرح‌ها با دستکاری در شرایط طبیعی حوضه‌ها، باعث بروز چالش‌هایی جدید شده‌اند. تاثیرات اجرای این طرح‌ها ...
بیشتر
مدیریت منابع آبی مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان به علت عدم تطابق مکانی و زمانی میان عرضه و تقاضای آب با چالش‌های فراوانی روبهرو است. از جمله راهکارهای غلبه براین چالش‌ها، اجرای طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای بوده است. اما این طرح‌ها با دستکاری در شرایط طبیعی حوضه‌ها، باعث بروز چالش‌هایی جدید شده‌اند. تاثیرات اجرای این طرح‌ها می‌تواند گستره وسیعی از مسائل را تحت الشعاع قرار دهد که تنها شامل مسائل فنی نبوده و مسائل محیطزیستی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و حتی امنیتی را در بر می‌گیرد. بررسی تمامی این جوانب نیازمند رویکردی بین‌شته‌ای به مساله و چالش‌های آن می‌باشد تا بتوان تاثیرات متقابل هر یک را بر شرایط کلی پروژه درک و برای افزایش احتمال موفقیت پروژه برنامه‌ریزی کرد. در این پژوهش با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و به شیوه تحلیلی- توصیفی، چالش‌های پیرامون طرح انتقال آب بهشت‌آباد از جوانب مختلف بررسی شد. نتایج نشان داد اگرچه اغلب پژوهش‌های قبلی و تمرکز مدیران و حتی پژوهشگران بر جنبه فنی این طرح بوده است و سعی شده با تغییرات در این بخش، زمینه برای اجرایی شدن طرح فراهم شود، اما چالش‌های پیرامون طرح بهشت‌آباد تنها مسائل فنی نبوده و این طرح می‌تواند بخش‌های مختلفی از زندگی ساکنان حوضه‌های مبدا و مقصد را تحت تاثیر قرار دهد و در صورتی که نسبت به نحوه مواجهه با پیامدهای احتمالی آن راهکاری اندیشیده نشود، ممکن است طرح با چالش‌هایی بیشتر به‌ویژه در زمینه اجتماعی و سیاسی- امنیتی روبهرو شود. ازاین رو نحوه برخورد با شرایط طرح مذکور می‌تواند از مهمترین چالش‌های حکمرانی کشور در دهه اخیر باشد.
ریسک، پایداری و تاب‌آوری
سارا عطاران؛ ابوالفضل مساعدی
چکیده
سیل‌ها، بعد از زلزله و طوفان‌های استوایی سومین بلای خسارت‌ساز در چند سال گذشته بوده‌اند. از آنجایی که بسیاری از شهرها به دلیل منافع اقتصادی در دشت‌های سیلابی و یا در سواحل واقع شده‌اند، مدیریت ریسک سیل به یک موضوع مهم و قابل توجه تبدیل شده‌است. پتانسیل خسارت سیل در شهرها بسیار زیاد است، زیرا علاوه بر این که طغیان رودخانه موجب وقوع ...
بیشتر
سیل‌ها، بعد از زلزله و طوفان‌های استوایی سومین بلای خسارت‌ساز در چند سال گذشته بوده‌اند. از آنجایی که بسیاری از شهرها به دلیل منافع اقتصادی در دشت‌های سیلابی و یا در سواحل واقع شده‌اند، مدیریت ریسک سیل به یک موضوع مهم و قابل توجه تبدیل شده‌است. پتانسیل خسارت سیل در شهرها بسیار زیاد است، زیرا علاوه بر این که طغیان رودخانه موجب وقوع سیل در شهرها می‌شود، تمرکز جمعیت و دارایی‌های با‌ارزش سبب می‌شود که خسارات سیل در مناطق شهری بسیار گسترده باشد. بنابراین لازم است تا اجزای تابع ریسک سیل به درستی درک شوند و برای هریک، برنامه‌ریزی‌های موثری با توجه به شرایط هر منطقه انجام گیرد. در این پژوهش ریسک سیل به عنوان تابعی از مخاطره، آسیب‌پذیری و در معرض بودن تعریف شده‌است. تمرکز قابل توجهی به نقش فقر در تشدید خطر سیل معطوف شده‌است؛ زیرا در شهرهای بزرگ راهبردهای مدیریتی در مناطق مختلف شهری با توجه به وضعیت فرهنگی و سطح توسعه اقتصادی آن مناطق باید متفاوت باشد. همچنین این مقاله بر ضرورت مدیریت و برنامه‌ریزی مشارکتی در مناطق سیل‌خیز تأکید می‌کند و پیامدهای حذف جوامع آسیب‌دیده و ذی‌نفعان را برجسته می‌کند. در نهایت، بخش‌های مختلف ایجاد یک چارچوب جامع در مدیریت ریسک سیل ارائه می‌شود.
ریسک، پایداری و تاب‌آوری
ناهید کمال الدینی
چکیده
پرونده زنجیره‌ای قنات ایرانی که شامل 11 قنات برجسته است، در سال 2016 با تأیید دو معیار از معیارهای شش‌گانه یونسکو به فهرست میراث جهانی اضافه شد. این ثبت، اهمیت بالای قنات‌ها را در شکل‌گیری و پایداری سکونت‌گاه‌های انسانی در فلات مرکزی ایران تأیید می‌کند. از سوی دیگر، تعهدات بین‌المللی ناشی از قوانین یونسکو بر لزوم حفظ و بهبود وضعیت ...
بیشتر
پرونده زنجیره‌ای قنات ایرانی که شامل 11 قنات برجسته است، در سال 2016 با تأیید دو معیار از معیارهای شش‌گانه یونسکو به فهرست میراث جهانی اضافه شد. این ثبت، اهمیت بالای قنات‌ها را در شکل‌گیری و پایداری سکونت‌گاه‌های انسانی در فلات مرکزی ایران تأیید می‌کند. از سوی دیگر، تعهدات بین‌المللی ناشی از قوانین یونسکو بر لزوم حفظ و بهبود وضعیت این میراث زنده تأکید دارند. بااینحال، مطالعات نشان میدهد وضعیت قنات‌های ایران روزبهروز نگرانکنندهتر می‌شود. نقض حریم قنوات یکی از مشکلات اساسی است که سلامت ساختار قنات، میزان و کیفیت آب آن‌ها را تهدید می‌کند. در این پژوهش توصیفی که با روش کیفی و ابزار مصاحبه عمیق انجام شد، 30 نفر از افراد مطلع در مناطق بم، نرماشیر، فهرج، گنبکی و ریگان بررسی شدند. این منطقه قناتهایی با قدمت، تعداد و آبدهی بالا دارد، اما با مشکلات گسترده‌ای ناشی از نقض حریم قنوات مواجه است. نتایج تحقیق شش عامل اصلی را شناسایی کرد: آگاهی ناکافی مردم، دسترسی محدود به اطلاعات درباره قنات‌ها، ضعف در مستندسازی و تهیه نقشه، کمبود قوانین مناسب، عدم پشتوانه اجرایی برای قوانین موجود و ضعف مدیریت محلی. این عوامل نقش مهمی در تداوم نقض حریم قنات‌ها در این مناطق داشتهاند.
ریسک، پایداری و تاب‌آوری
اصغر طهماسبی؛ فاطمه نعمتی جوزقانی
چکیده
تغییرات اقلیمی و رشد فزاینده جمعیت، مشکل کمآبی در مناطق خشک را به چالش جدی برای پایداری بسیاری از سکونتگاهای انسانی تبدیل کرده است. بررسی دیدگاهها و اولویت‌های ذی‌نفعان محلی نقش کلیدی در موفقیت برنامههای سازگاری با کمآبی بر عهده داشته و در مطالعات پیشین کمتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. پژوهش حاضر ...
بیشتر
تغییرات اقلیمی و رشد فزاینده جمعیت، مشکل کمآبی در مناطق خشک را به چالش جدی برای پایداری بسیاری از سکونتگاهای انسانی تبدیل کرده است. بررسی دیدگاهها و اولویت‌های ذی‌نفعان محلی نقش کلیدی در موفقیت برنامههای سازگاری با کمآبی بر عهده داشته و در مطالعات پیشین کمتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از روششناسی کیو به تحلیل راهکارهای سازگاری با کمآبی در شهرستان تایباد از دیدگاه کنشگران کلیدی پرداخته است. بهاینمنظور ابتدا فضای گفتمان راهبردهای سازگاری محلی از طریق تحلیل محتوای 20 مصاحبه با خبرگان محلی ایجاد شد که پس از پالایش و دستهبندی 30 گزاره کلیدی راهکار سازگاری با کمآبی در قالب 6 مولفه محوری دستهبندی شد. سپس گزارههای منتخب با استفاده از جدول کیو توسط 35 نفر از کنشگران محلی که به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند، اولویتبندی شد. در نهایت دادههای جمع‌آوری شده در نرم‌افزار KADE با روش تحلیل مولفههای اصلی PCA و چرخش واریماکس تحلیل شدند. براساس یافته‌های پژوهش تاکید بر فعالیت‌های آموزشی-ترویجی، مداخلات نهادی و مدیریت مصرف منابع آب به ترتیب سه دیدگاه محلی راهکارهای سازگاری با کمآبی را تشکیل می‌دهند که توسعه و تسهیل مشاغل غیرکشاورزی و تقویت نهادهای ارتقای راندمان و بهره‌وری منابع آب پیشنهاد می‌شود.
مدیریت آب و اقتصاد
افشین متقی دستنایی؛ محمد یوسفی شاتوری؛ آرش قربانی سپهر
چکیده
استان اصفهان در منطقه خشک و نیمه‌خشک ایران واقع است و در زمینه تولید و صادرات محصولات کشاورزی و صنعتی از پیشتازان کشور محسوب می‌شود. این ویژگی‌ها چالش‌هایی را برای حکمرانی محلی در این استان ایجاد کرده است. در پژوهش حاضر سناریوهای پیش‌رو در زمینه کاربرد آب مجازی در حکمرانی محلی استان اصفهان با رویکرد آینده‌پژوهی را بررسی شده است. ...
بیشتر
استان اصفهان در منطقه خشک و نیمه‌خشک ایران واقع است و در زمینه تولید و صادرات محصولات کشاورزی و صنعتی از پیشتازان کشور محسوب می‌شود. این ویژگی‌ها چالش‌هایی را برای حکمرانی محلی در این استان ایجاد کرده است. در پژوهش حاضر سناریوهای پیش‌رو در زمینه کاربرد آب مجازی در حکمرانی محلی استان اصفهان با رویکرد آینده‌پژوهی را بررسی شده است. این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی بوده و داده‌ها از طریق روش‌های کتابخانه‌ای و میدانی جمع‌آوری شده‌اند. سپس، تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای میک‌مک، سناریوویزارد و وِنسیم انجام شد. نتایج تحقیق نشان داد هماهنگی میان نهادها و ذی‌نفعان مختلف، مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی به‌طور هم‌راستا با سایر بخش‌ها، رویکرد منافع جمعی، توسعه صنایع آب‌بر، تغییرات اقلیمی، الگوی بارش و میزان جمعیت، از جمله متغیرهای کلیدی مؤثر در کاربرد آب مجازی در حکمرانی محلی استان اصفهان هستند. در تحلیل پیشران‌های کلیدی و سناریوهای محتمل، خروجی نرم‌افزار سناریوویزارد نشان داد از 18 وضعیت موجود در صفحه سناریو، بیشترین تعداد وضعیت‌ها به سناریوهایی مربوط می‌شوند که حکمرانی محلی استان اصفهان را در مسیر بحران قرار می‌دهند. این وضعیت‌ها 38/88 درصد از کل وضعیت‌های صفحه سناریو را شامل می‌شوند. بنابراین، وضعیت آینده کاربرد آب مجازی در استان اصفهان بحرانی ارزیابی شد.
مدیریت آب و اقتصاد
سید حامد موسوی راد؛ امیررضا ترابی؛ سید مرتضی موسوی راد
چکیده
استان کرمان در دسته مناطق خشک قرار دارد و حجم سفره‌های آب زیرزمینی آن در سال‌های گذشته، روند نزولی داشته و ادامه این وضعیت، پیامدهای ناگواری به دنبال خواهد داشت. هدف از پژوهش حاضر، مدل‌سازی مصرف آب شهری در استان کرمان با روش پویایی سیستم در نرم‌افزار Vensim PLE+ و بررسی تأثیر مدیریت عرضه و تقاضا در حفظ منابع آبی است. برای مدل‌سازی با ...
بیشتر
استان کرمان در دسته مناطق خشک قرار دارد و حجم سفره‌های آب زیرزمینی آن در سال‌های گذشته، روند نزولی داشته و ادامه این وضعیت، پیامدهای ناگواری به دنبال خواهد داشت. هدف از پژوهش حاضر، مدل‌سازی مصرف آب شهری در استان کرمان با روش پویایی سیستم در نرم‌افزار Vensim PLE+ و بررسی تأثیر مدیریت عرضه و تقاضا در حفظ منابع آبی است. برای مدل‌سازی با روش پویایی سیستم، ابتدا متغیرهای مدل، نوع آن‌ها و روابط بین آن‌ها مشخص شد و رابطه ریاضی هر یک بهدست آمد. نتایج مدل‌سازی نشان داد اختلاف عرضه و تقاضای آب شهری، در سال‌های 1390 تا 1400، حداکثر 61 میلیون مترمکعب بوده است. در ادامه، سیاست‌های مدیریت مصرف آب بررسی و شبیه‌سازی شد. سیاست‌ها شامل «تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها»، «جداسازی آب شرب از آب غیرشرب»، «مدیریت تلفات شبکه آبرسانی»، «کنترل قیمت یارانه‌ای آب» و «کنترل الگوی مصارف خانگی» بود. نتایج شبیه‌سازی نشان داد «تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها به‌عنوان موثرترین راهکار، می‌تواند وضعیت منابع آبی استان را به بیش از 100 میلیون مترمکعب در سال برساند. همچنین در این پژوهش نشان داده شد با مدل‌سازی یک سیستم پیچیده مانند مصرف آب شهری؛ درک مدل، شناسایی متغیرهای بحرانی و آزمایش راهکارها ساده‌تر می‌شود و پویایی سیستم به عنوان یک ابزار مدیریتی مفید برای تصمیم‌گیران عمل می‌کند.
مدیریت آب و اقتصاد
فاطمه مومنی مهموئی؛ علی اکبر ناجی میدانی؛ نرگس صالح نیا؛ قاسم اسلامی
چکیده
یکی از بزرگترین چالش‌هایی که امروزه جوامع با آن مواجه هستند، افزایش تقاضا برای آب، غذا و انرژی در درازمدت با توجه به کمبود منابع می‌باشد. از آنجایی که ایران کشوری خشک و نیمه‌خشک است و عرضه منابع طبیعی آن به دلیل مدیریت ناپایدار و تغییر اقلیم و خشکسالی‌های پیوسته، دچار تعادل شکننده‌ای شده، هدف این مطالعه طراحی مدلی یکپارچه برای ...
بیشتر
یکی از بزرگترین چالش‌هایی که امروزه جوامع با آن مواجه هستند، افزایش تقاضا برای آب، غذا و انرژی در درازمدت با توجه به کمبود منابع می‌باشد. از آنجایی که ایران کشوری خشک و نیمه‌خشک است و عرضه منابع طبیعی آن به دلیل مدیریت ناپایدار و تغییر اقلیم و خشکسالی‌های پیوسته، دچار تعادل شکننده‌ای شده، هدف این مطالعه طراحی مدلی یکپارچه برای توسعه اقتصادی پایدار آب، انرژی و غذا برای ایران است. در این مقاله از روش داده‌بنیاد استفاده شد. به‌منظور جمع‌آوری داده‌ها با 37 نفر از خبرگان حوزه‌های مرتبط با تحقیق، مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته تا رسیدن به اشباع نظری صورت پذیرفت و پس از طی فرایند مقایسه مستمر داده‌ها و کدگذاری‌های باز، محوری و انتخابی، مفاهیم در قالب 264 کد اولیه، 66 کد ثانویه و 17 طبقه سازماندهی شدند. حاصل نهایی مطالعه در قالب مدل یکپارچه زیست‌محیطی توسعه اقتصادی پایدار آب، انرژی و غذا ارائه شده است. براساس الگوی به‌دست‌آمده در این مطالعه می‌توان اظهار داشت که آسیب‌پذیری منابع آب، انرژی و غذا در ایران با رشد جمعیت، رشد اقتصادی، بهره‌برداری‌های بی‌رویه، عوامل مدیریتی، تغییرات اقلیمی، حکمرانی، تحریم و مسائل سیاسی تشدید می‌گردد. بنابراین برای ایجاد نوعی مدیریت هم‌بست در مدیریت آب، غذا و انرژی در کشور نیاز به تغییر و اصلاح رویکرد و روش در چند سطح است. در بالاترین سطح یعنی سطح سیاسی و نهادی باید نوعی همگرایی و یکپارچگی بین نهادهای دخیل اعم از عمومی، خصوصی و مدنی در این سه حوزه برای برنامه‌ریزی مناسب ایجاد کرد. در گام بعدی مدیریت بهینه منابع، استفاده از شیوه‌ها و فناوری‌های مناسب، آموزش و استفاده از ظرفیت سرمایه اجتماعی، تعاملات بین ذی‌نفعان و سیاست‌های جمعیتی باید مورد بررسی و بهسازی قرار گیرد. براین‌اساس به ضرورت توجه به رویکرد پیوندی به‌عنوان یک استراتژی سیاستی مناسب برای توسعه پایدار پرداخته شده است.
مدیریت آب و اقتصاد
رامین فضل اولی؛ شادی صراف؛ جواد وجاهت؛ علیرضا عمادی
چکیده
امروزه استفاده بهینه از آب در بخش‌های مختلف با هدف افزایش بهره‌وری و کاهش تلفات یکی از پیش‌فرض‌های اساسی در مدیریت مصرف می‌باشد. ازاینرو در پژوهش حاضر مفهوم بهره‌وری در بخش‌های مختلف مصرف آب شامل آب‌های زیرزمینی، آب شرب و توجه ویژه به خصوصیات شیمیایی در تصفیه‌خانه فاضلاب در محدوده شهر ساری بررسی شده است. در هر بخش، با استفاده ...
بیشتر
امروزه استفاده بهینه از آب در بخش‌های مختلف با هدف افزایش بهره‌وری و کاهش تلفات یکی از پیش‌فرض‌های اساسی در مدیریت مصرف می‌باشد. ازاینرو در پژوهش حاضر مفهوم بهره‌وری در بخش‌های مختلف مصرف آب شامل آب‌های زیرزمینی، آب شرب و توجه ویژه به خصوصیات شیمیایی در تصفیه‌خانه فاضلاب در محدوده شهر ساری بررسی شده است. در هر بخش، با استفاده از الگوریتم مناسب، دادههای موجود به‌منظور سنجش بهره‌وری ارزیابی شده است. در بخش تصفیه فاضلاب تحلیل پارامترهای موثر در تصفیه‌خانه فاضلاب شهر ساری با دو روش شبکه‌های عصبی مصنوعی و موجک انجام شد. نتایج خروجی این مدلها نشـان داد بـا توجه به بالا بودن مقدار آماره R2، رابطه قابل قبول و مستقیمی بین مشخصههای اندازهگیـری شده و برآورد شده برقرار است. در بخش آب‌های زیرزمینی، مطابق با نتایج به دست آمده، شبکه موجک در برآورد متغیرهای مورد نظر نسبت به روش ANN عملکرد بهتری را نشان داد. در بخش شبکه توزیع آب نتایج تحلیل موجک و خروجیهای نرم‌افزار WaterGems مشخص نمود که شد فرسوده بودن شبکه توزیع آب مورد مطالعه نقش بسزایی در تلفات و کاهش بهره‌وری آن دارد، به نحوی که حدود 47 درصد آب ورودی به شبکه به طرق مختلف از دسترس خارج شده و تلف می‌شود.
کیفیت آب، بازچرخانی و فاضلاب
هانیه قربانی جعفربیگلو؛ علیرضا چکشیان خراسانی
چکیده
یکی از مهمترین مباحث محیطزیستی درسطح جهان و به‌ویژه ایران، انباشت ضایعات جامد است زیرا حجم ضایعات در تولید ناخالص داخلی و درآمد ملی نگران‌کننده است. ضایعات جامد مانند ضایعات مرکبات ارزش اقتصادی ندارند و غیرقابل مصرف تلقی می‌شوند. بنابراین، استفاده از این ضایعات با ارائه روشی مناسب برای تبدیل آن‌ها به موادی با ارزش افزوده ضروری ...
بیشتر
یکی از مهمترین مباحث محیطزیستی درسطح جهان و به‌ویژه ایران، انباشت ضایعات جامد است زیرا حجم ضایعات در تولید ناخالص داخلی و درآمد ملی نگران‌کننده است. ضایعات جامد مانند ضایعات مرکبات ارزش اقتصادی ندارند و غیرقابل مصرف تلقی می‌شوند. بنابراین، استفاده از این ضایعات با ارائه روشی مناسب برای تبدیل آن‌ها به موادی با ارزش افزوده ضروری است. از طرفی، فاضلاب‌های بسیاری از صنایع، حاوی طیف گسترده‌ای از آلاینده‌های آلی و معدنی است که تصفیه مقرون به صرفه آن‌ها برای حل بحران آب ضروری است. روش جذب سطحی با استفاده از جاذب‌های زیستی ارزان قیمت و در دسترس یکی از کارآمدترین روش‌های حذف آلاینده‌ها از فاضلاب‌های صنعتی است. بنابراین، استفاده از ضایعات مرکبات و بهبود خواص جذب آن‌ها با کمک تیمارهای فیزیکی و شیمیایی، کربنه‌کردن، و یا ترکیبی از این روش‌ها، سبب حل هم‌زمان معضل ضایعات مرکبات و فاضلاب‌های صنعتی می‌شود. در این مطالعه مروری، جاذب‌های مختلف بهدست آمده از ضایعات مرکبات به همراه روش‌های تولید آن‌ها بررسی و رفتار جذب آن‌ها براساس مدل‌های ایزوترم، سینتیک، و ترمودینامیک بیان می‌شود. همچنین، روش‌های بازیابی جاذب‌ها، ارزیابی اقتصادی و پیشنهادهایی برای توسعه این رویکرد ارائه می‌شود.
منابع آب سطحی و زیرزمینی
مریم صدوری؛ سمیه جنت رستمی؛ کورش محمدی
چکیده
آبخوانهای آبرفتی کمعمقی که در حوضه‌های آبریز با رودخانههای متعدد واقع می‌شوند، با برهمکنش‌های پیچیده هیدرولوژیکی و هیدرولیکی که بین زیرسیستم‌های مختلف از جمله منطقه هوادهی، آب‌های زیرزمینی و آب‌های سطحی مواجه می‌شوند، ممکن است برای شبیه‌سازی و توصیف قابل اطمینان این فرآیندها، مدل‌های هیدرولوژیکی آب‌های ...
بیشتر
آبخوانهای آبرفتی کمعمقی که در حوضه‌های آبریز با رودخانههای متعدد واقع می‌شوند، با برهمکنش‌های پیچیده هیدرولوژیکی و هیدرولیکی که بین زیرسیستم‌های مختلف از جمله منطقه هوادهی، آب‌های زیرزمینی و آب‌های سطحی مواجه می‌شوند، ممکن است برای شبیه‌سازی و توصیف قابل اطمینان این فرآیندها، مدل‌های هیدرولوژیکی آب‌های سطحی و آب‌های زیرزمینی بهصورت ادغام شده ضروری باشد. در این مطالعه، مدل هیدرولوژیکی یکپارچه MIKE SHE بهصورت متصل با مدل هیدرودینامیکی MIKE 11 در آبخوان فومنات، توسعه و ارزیابی شد. برای دستیابی به یک مدل قابل اطمینان، بهصورت موازی سطوح آب زیرزمینی و جریان رودخانه در نقاط کنترل چاههای مشاهدهای و ایستگاههای هیدرومتری واقع در محدوده مورد مطالعه، واسنجی انجام شد. براساس تحلیل حساسیت، واسنجی با استفاده از پارامترهای هدایت هیدرولیکی اشباع، ضرایب نشت و ضریب زبری مانینگ انجام شد. باوجود ناهمگونیهای عارضههای طبیعی در منطقه، عملکرد مدل بهصورت میانگین با خطای مطلق کمتر از یک، برای برآورد تراز سطح آب زیرزمینی و کمتر از 0/5 برای برآورد دبی جریان در ایستگاههای هیدرومتری قابل قبول بود. در طول فصل تر (مهر تا اسفند)، تبخیر و تعرق واقعی با میانگین 0/4 برابر کل بارندگی این دوره و در طول فصل خشک (فروردین تا شهریور)، تبخیر و تعرق واقعی با میانگین 7/3 برابر کل بارندگی این دوره به مولفه اصلی تلفات آب تبدیل می‌شود. باتوجهبه اینکه، این نتایج برای یک سال ترسالی است، این نسبتها برای سال‌های خشک و نرمال افزایش خواهد یافت.
آب، اکوسیستم و محیط‌زیست
مسعود رضایی
چکیده
دانش بوم‌شناختی سنتی، دانش مردمان بومی در طول نسل‌ها زندگی و تجربه در محیطی خاص و جنبه‌ای جدا نشدنی از میراث زیست-فرهنگی جوامع بومی است. این پژوهش با استفاده از روش اسنادی، نقش دانش بومی در مدیریت پایدار منابع طبیعی را بررسی و دلالت‌هایی از جهان ارائه کرده است. دانش بوم‌شناختی سنتی، پیشینه‌ای به درازای تاریخ حیات مردمان بومی دارد ...
بیشتر
دانش بوم‌شناختی سنتی، دانش مردمان بومی در طول نسل‌ها زندگی و تجربه در محیطی خاص و جنبه‌ای جدا نشدنی از میراث زیست-فرهنگی جوامع بومی است. این پژوهش با استفاده از روش اسنادی، نقش دانش بومی در مدیریت پایدار منابع طبیعی را بررسی و دلالت‌هایی از جهان ارائه کرده است. دانش بوم‌شناختی سنتی، پیشینه‌ای به درازای تاریخ حیات مردمان بومی دارد که تصور ظالمانه و استثمارگرانه از منابع طبیعی و برتری انسان بر طبیعت و فرودست پنداشتن آن را نفی می‌کند و بر نگهبانی از طبیعت، انتخاب سبک زندگی هماهنگ با طبیعت و احترام و قدرشناسی از آن تاکید دارد. علاوهبراین، تبادل مداوم مواهب بین انسان و عالم ورای انسان، نیکداری طبیعت و نگاه بوممحورانه به آن از ویژگیهای ذاتی مردمان بومی هستند که راه‌حل‌های جایگزینی را برای گریز از بحرانهای محیطزیستی کنونی که بیشتر زاده نگاه انسانمحورانه و توسعهگرایانه بشر به منابع طبیعی و محیط‌زیست هستند، فراهم میکنند.
انتقال آب و سازه های آبی
محبوبه فرزندی
دوره 11، شماره 3 ، آذر 1403، صفحه 189-196
چکیده
چالش‌های تأمین آب شهر مشهد و طرح‌های انتقال آب در این پژوهش بررسی شده است. وضعیت منابع آب دشت مشهد و کاهش سهم سدها در تأمین آب شرب شهر و افزایش برداشت از آب‌های زیرزمینی، متولیان را به فکر طرح‌های انتقال آب واداشته است. این طرح‌ها به صورت کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت، به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است. طرح‌های انتقال آب ...
بیشتر
چالش‌های تأمین آب شهر مشهد و طرح‌های انتقال آب در این پژوهش بررسی شده است. وضعیت منابع آب دشت مشهد و کاهش سهم سدها در تأمین آب شرب شهر و افزایش برداشت از آب‌های زیرزمینی، متولیان را به فکر طرح‌های انتقال آب واداشته است. این طرح‌ها به صورت کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت، به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است. طرح‌های انتقال آب از هزار مسجد و دریای عمان به عنوان مهمترین پروژه‌های در دست اجرا معرفی شده و چالش‌های محیطزیستی و اجتماعی هر کدام ذکر شده است. شکاف میان منابع و مصارف آب در دشت مشهد و مسائل مغفول در طرح انتقال آب از دریای عمان، از جمله تمرکز بر راهکارهای سازهای و عدم توجه کافی به مدیریت تقاضا، ابهام در تأمین مالی پروژه، نقش بخش خصوصی و تأثیر آن بر امنیت ملی و لزوم مشارکت اجتماعی در طرح‌های مدیریت مصرف آب، مورد بحث قرار گرفته است. در پایان، راهکارهای پیش‌رو برای مدیریت منابع آب، از جمله اصلاح نظام حکمرانی، افزایش مشارکت ذی‌نفعان، ایجاد سازوکارهای اعتمادساز، مدیریت یکپارچه منابع آب و توسعه روش‌های نوین مدیریت تقاضا، مانند بازار آب، افزایش ذخیره آب در آبخوان، کاهش مصارف کشاورزی، تصفیه پساب، و تغذیه مصنوعی آبخوان، پیشنهاد شده است.
ریسک، پایداری و تاب‌آوری
کاظم اسماعیلی؛ وحیده مرتضوی امیری؛ مائده اسکوهی
دوره 11، شماره 3 ، آذر 1403، صفحه 197-240
چکیده
انتقال آب از دریا به خشکی یکی از مسائل مهم و پر‌چالش مدیریت منابع آب در ایران است. مجموعه‌ای از نظرات متخصصین و دست‌اندرکاران حوزه آب در موضوع انتقال آب به روش‌های میزگرد و مصاحبه حضوری و مجازی تدوین گردید. جمع‌بندی نظرات مختلف در موضوع انتقال حاکی از تفاوت دیدگاه‌های مختلف در این امر می‌باشد. نقدکنندگان انتقال آب عمدتاً بر عدم ...
بیشتر
انتقال آب از دریا به خشکی یکی از مسائل مهم و پر‌چالش مدیریت منابع آب در ایران است. مجموعه‌ای از نظرات متخصصین و دست‌اندرکاران حوزه آب در موضوع انتقال آب به روش‌های میزگرد و مصاحبه حضوری و مجازی تدوین گردید. جمع‌بندی نظرات مختلف در موضوع انتقال حاکی از تفاوت دیدگاه‌های مختلف در این امر می‌باشد. نقدکنندگان انتقال آب عمدتاً بر عدم اجرا و عملیاتی نشدن معیارهای توسعه پایدار قبل از الزام به انتقال آب را دلیل اصلی مخالف با آن مطرح میکنند. در صورتی که حامیان این موضوع بر شرایط بحرانی کم آبی و مشکلات ناشی از آن بخصوص مشکلاتی که در بخش شرب ممکن است بروز کند تأکید دارند. اما آنچه از نگاه حامیان و مخالفان طرح‌های انتقال آب مغفول مانده پاسخ به این سؤال می‌باشد که چرا کشور از نظر منابع آبی به این شرایط رسیده است، نقش تصمیم‌گیران در آن چه بوده است و چرا سیستمی برای پاسخگویی مسببان وجود ندارد.
